Рефераты - Афоризмы - Словари
Русские, белорусские и английские сочинения
Русские и белорусские изложения
 

Латинский язык: Практические задания для студентов заочного отделения исторического факультета

Работа из раздела: «Иностранные языки»


                Министерство образования Российской Федерации
                  Сыктывкарский государственный университет
                Кафедра истории древнего мира и средних веков



                               ЛАТИНСКИЙ ЯЗЫК



                            Практические задания
                      для студентов заочного отделения
                          исторического факультета



                                  Сыктывкар
                                    2002
Составитель:
  ст. преподаватель кафедры истории древнего мира и  средних  веков  Павлов
А.А.

  Рецензент:
  д.ф.н., профессор Федорова Е.В.

  Утверждено на заседании УМК исторического факультета СыктГУ 21 июня  2002
года.
                            Методические указания

  Практические задания по латинскому  языку  предназначены  для  студентов-
историков заочного отделения. Потребность в них диктуется  острой  нехваткой
учебников и учебных пособий по латинскому языку, специально  предназначенных
для  студентов-историков.   Основой   для   разработки   заданий   послужила
практическая часть из учебника латинского языка Г.Г. Козловой (М., 1972).
  Главной задачей обучения студентов историков  является  приобретение  ими
практических навыков  чтения  и  перевода  латинских  текстов  со  словарем.
Поэтому  основное  место  в  заданиях  занимают  предложения  и  тексты  для
перевода, подбор которых ориентирован, в первую  очередь,  на  историков.  С
целью лучшего освоения студентами грамматики  и  определенного  лексического
минимума в задания включены упражнения на спряжение глагольных  и  склонение
именных форм, предложения для перевода с русского языка на латинский.
  Латинский язык изучается студентами заочного  отделения  в  течении  двух
семестров. Задания с I по XIV предназначены для первого семестра, а с XV  по
XIX – для второго семестра. Номера заданий  соответствуют  темам  указанного
учебника. В начале каждого  задания  указан  соответствующий  грамматический
материал,  который  необходимо  изучить  перед  началом  работы   с   данным
заданием. Если студент имеет на руках какой-либо иной учебник, то  также  он
должен сначала найти  соответствующие  разделы,  рассмотреть  грамматику,  а
затем приступать к выполнению задания.  Задания  первого  семестра  содержат
подстрочные словари, необходимые для перевода текста, имеющегося в  задании.
Задания второго семестра содержат  лишь  те  слова,  которые  отсутствуют  в
словаре учебника. Работу с текстами для домашнего чтения  следует  проводить
со словарем учебника, а также используя словарь И.  Х.  Дворецкого  (2  изд.
М., 1986), О. Петрученко (М.,  1994),  либо  любой  другой  латинско-русский
словарь.  Студентам  следует  помнить,  что  слова  в  подстрочном   словаре
встречаются  только  один  раз,  поэтому  по  прошествии  темы  они   должны
заучиваться (с этой целью составляется  “словарь  пользователя”,  исходя  из
расчета 10 слов за занятие). Помимо слов должны заучиваться  каждое  занятие
и два крылатых выражения, словарь  которых  дан  в  конце  учебника.  Знание
лексического минимума и выражений проверяется  преподавателем  на  зачете  и
консультациях.  Для  зачета  студент  должен  также  предъявить  тетрадь  со
сделанными заданиями. Учебным планом исторического факультета  предусмотрено
также выполнение контрольной работы. Задания и текст для контрольной  работы
также приводятся в пособии.  Контрольная  работа  должна  быть  выполнена  в
тетради и выслана для проверки до 1 апреля. Студенты, не выполнившие  данные
требования не допускаются к сдаче экзамена. Требования к зачету  и  экзамену
содержатся в учебнике Г. Г. Козловой (сс.7 – 10).
  В  конце  пособия  имеется  приложение,  в  котором  рассмотрены  функции
латинских падежей, без знания которых невозможен правильный перевод текста.
  P.S. (после  написанного).  Вы  начинаете  новую  для  себя  работу  —  в
значительной   степени   самостоятельное   изучение   иностранного    языка.
Классическая латынь не столь сложна в изучении, как некоторые другие  языки,
однако,  от  человека  несведующего,  требует   кропотливой,   усидчивой   и
регулярной работы. Не пытайтесь облегчить себе жизнь. Навыки,  приобретенные
при самостоятельной работе над латынью, очень помогут вам в  дальнейшем  при
изучении любого другого языка. Уделяйте языку не менее двух часов в  неделю.
Не пытайтесь взять  латынь  “наскоком”.  Заучивайте  грамматику  осмысленно,
анализируя   и   систематизируя   материал,   создавая   логические   схемы,
раскладывая материал “по полочкам”. В добрый путь! Per aspera ad astra!


                                  задание I

1. Латинский алфавит
2. Правила произношения
3. Долгота и краткость гласных звуков
4. Правила ударения

  А. Прочтите следующие слова, выпишите и напишите транскрипцию:
  Clarus, causa, scientia, quot,  amicitia,  quinque,  rhythmus,  Theodora,
aqua,  pax,  aurora,  nauta,  beatus,  medicus,  cultura,  doctor,   bestia,
Quintus, poeta, Lucretius, littera, Juppiter,  lectio,  philosophus,  poena,
dexter, pinguis,  Gaius  Iulius  Caesar,  quadratus,  consuetudo,  Aegiptus,
suadeo, Augustus, censura,  potentia,  October,  suus,  Euclides,  zodiacus,
Cyprus, chorus, Pithagoras, Athenae, Graecia, Roma, Italia.
  Образец: clarus [кларус].
  В. Прочтите, выпишите, проставив ударение:
  Thesaurus, religio, audio, audire,  theatrum,  aetas,  elegantia,  domus,
memoria,  amica,  historia,  femina,  publicus,   decretum,   vita,   pater,
magistra,  studeo,  studere,  fortuna,  fabula,   spectaculum,   beneficium,
instrumentum, accusativus, quaestio, communis, agricola, honestus,  humanus,
laborare, scaena, respublica, universitas, Aristoteles,  Danuvius,  Scythia,
Sicilia, Neapolis, Britannia, Germania.

                                 задание II

1. Общие сведения о глаголе
2. Praesens indicativi activi
3. Infinitivus praesentis activi
4. Imperativus praesentis

  A. Прочтите, разберите и переведите следующие предложения:
  1.Laboro. 2. Semper bene labora. 3. Noli male laborare. 4. Bene lego.  5.
Narramus. 6. Cur male audis? 7. Vive  valeque.  8.  Bene  audire  debet.  9.
Nolite tacere, si dicere debetis. 10. Dum docemus, discimus. 11. Nota  bene.
12. Divide et impera. 13. Dum spiro,  spero.  14.  Sic  agite.  15.  Cantare
amant. 16. Discite, dum vivitis. 17. Sede et narra. 18. Festina  lente.  19.
Salve. 20. Salvete. 21. Vale. 22. Valete. 23. Veto. 24.  Interdiu  laborare,
noctu dormire debemus. 25. Quid agis? 26. Saepe Latine legite  et  scribite.
27. Latine multum legere et scribere debetis.
                                    СЛОВА

|laboro, are 1 –         |spiro, are 1 – дышать   |
|трудиться, работать     |spero, are 1 – надеяться|
|semper – всегда         |                        |
|bene – хорошо           |sic так                 |
|male – плохо            |ago, ere 3 – делать;    |
|lego, ere 3 – читать    |вести                   |
|narro, are 1 –          |canto, are 1 – петь     |
|рассказывать            |amo, are 1 – любить     |
|cur – почему?           |sedeo, ere 2 – сидеть   |
|audio, ire 4 – слушать  |festino, are 1 –        |
|vivo, ere 3 – жить      |спешить, торопиться     |
|valeo, ere 2 – быть     |lente – медленно        |
|здоровым                |salvo, ere 2 – быть     |
|que – и (постпозитивный |здоровым, здравствовать |
|союз)                   |veto, are 1 – запрещать |
|taceo, ere 2 – молчать  |interdiu – днем         |
|si – если               |noctu – ночью           |
|dico, ere 3 – говорить  |dormio, ire 4 – спать   |
|dum – пока              |quid – что?             |
|doceo, ere 2 – учить    |saepe – часто           |
|disco, ere 3 – учиться  |Latine – по латински    |
|noto, are 1 – замечать  |scribo, ere 3 – писать  |
|divido, ere 3 –         |multum – много          |
|разделять               |et – и                  |
|impero, are 1 –         |                        |
|приказывать, властвовать|                        |
|                        |                        |

      B. Определите спряжение следующих глаголов и образуйте от них  первое
лицо настоящего времени: sentire, errare, vincere, movere,  curare,  venire,
mittere.
      C. Проспрягайте  в  praesens  indicativi  activi  следующие  глаголы:
laboro, -are; lego, -ere; audio, -ire.

                                 ЗАДАНИЕ III

1. Первоначальные сведения о существительном: I склонение
  А. Просклоняйте выражения: cura magna; sententia vera.
  B. Определите форму существительных (укажите все возможные случаи):
  1. Puellae. 2. Natura. 3. Fortunam. 4. Causis. 5. Pennas. 6. Siciliae. 7.
Tabularum. 8. Victoriis. 9. Patriam.
  Образец: stella – stella, ae f – звезда; возможны nom. sing. и abl. sing.
  C. Прочитать, разобрать и перевести текст:

                                 De Germania

  Tacitus Germaniam et vitam incolarum describit. Incolae Asiae vel Africae
vel Italiae Germaniam non petunt; metuunt enim  silvas  terrae  et  ferociam
incolarum. Incolae Germaniae in pugna hastas gerunt. Galeis se  non  tegunt.
Litteras incolae Germaniae neglegunt.  Agriculturam  saepe  curae  feminarum
comittunt.

                                    СЛОВА

|Tacitus, i m – Тацит    |pugna, ae f – битва     |
|Germania, ae f –        |hasta, ae f – копье     |
|Германия                |gero, ere 3 – нести     |
|vita, ae f – жизнь      |galea, ae f – шлем      |
|incola, ae m – житель   |tego, ere 3 – покрывать |
|describo, ere 3 –       |se – себя               |
|описывать               |littera, ae f – буква;  |
|Asia, ae f – Азия       |во множ. числе –        |
|Africa, ae f – Африка   |письменность, литература|
|Italia, ae f – Италия   |                        |
|peto, ere 3 – нападать  |neglego, are 1 –        |
|metuo, ere 3 – бояться  |пренебрегать            |
|enim – ведь             |agricultura, ae f –     |
|silva, ae f – лес       |земледелие              |
|terra, ae f – земля,    |cura, ae f – забота     |
|страна                  |femina, ae f – женщина  |
|ferocia, ae f – дикость |comitto, ere 3 –        |
|                        |поручать                |

  Образец: Tacitus Germaniam et vitam incolarum describit.
  Tacitus – подлежащее; nom. sing., 2 скл., Tacitus, i m – Тацит
  describit – сказуемое; praes. ind. act., 3 лицо, sing., от describo, ere
3 – описывает
  Germaniam – прямое дополнение; acc. sing.,1 скл., от  Germania,  ae  f  –
Германию
  vitam – прямое дополнение; acc. sing., 1 скл., от vita, ae f – жизнь
  incolarum – gen. pl., 1 скл., от incola, ae m – жителей
  Тацит описывает Германию и жизнь ее жителей.

  D. Прочитать, разобрать и перевести текст:


                                  De Italia

  Italia est magna paeninsula Europae. Incolas Italiae terra fecunda  alit.
In terra agricolae laborant. Familiae agricolarum in casis parvis  habitant.
Italia silvas magnas et pulchras  habet.  In  silvis,  ubi  bestiae  vivunt,
multae herbae et aliae plantae sunt. Italiam aqua Hadriae  quoque  alit.  In
aqua Hadriae nautae  navigant.  Familiae  nautarum  in  ora  maritima  vitam
agunt. Hic mercatura floret.
  Agricolae et nautae saepe de Italia et de historia  Romae  familiis  suis
narrant.  Familiae  agricolarum  et  nautarum  historiam  Italiae   libenter
audiunt et fabulas poetarum quoque  saepe  legunt.  Historia  docet,  fabula
delectat. Historia est magistra vitae.

                                    СЛОВА

|magnus, a, um – большой |nauta, ae m – моряк     |
|paeninsula, ae f –      |navigo 1 – плавать      |
|полуостров              |ora, ae f – берег,      |
|fecundus, a, um –       |граница, край           |
|плодородный             |maritimus, a, um –      |
|alit – praes. ind.      |морской                 |
|activi, 3 лицо, sing.,  |ago 3 – вести, делать   |
|от alo, ere 3 – кормить,|hic – здесь             |
|питать                  |mercatura, ae f –       |
|in (+acc. на вопрос     |торговля                |
|куда? +abl. -где?) – в, |floreo 2 – цвести,      |
|на                      |процветать              |
|agricola, ae m –        |de (+abl.) – о, об      |
|земледелец              |historia, ae f – история|
|laboro 1 – работать,    |                        |
|трудиться               |Roma, ae f – Рим        |
|familia, ae f – фамилия,|narro 1 – рассказывать  |
|семья                   |suus, a, um – свой      |
|habito 1 – жить,        |libenter – охотно       |
|населять                |fabula, ae f – рассказ, |
|casa, ae f – хижина     |басня, поэма            |
|parvus, a, um –         |poeta, ae m – поэт      |
|маленький               |lego 2 – читать         |
|magnus, a, um – большой |delecto 1 – услаждать   |
|pulcher, chra, chrum –  |magistra, ae f –        |
|красивый                |учительница             |
|habeo 2 – иметь         |aqua Hadria –           |
|bestia, ae f – зверь,   |Адриатическое море      |
|животное                |quoque – также          |
|vivo 3 – жить           |                        |
|herba, ae f – трава     |                        |
|alius, a, um – другой   |                        |
|planta, ae f – растение |                        |

                                 ЗАДАНИЕ IV

1. Imperfectum indicativi activi
2. II склонение существительных
3. Прилагательные I и II склонений и притяжательные местоимения

  А. Проспрягайте в praesens и imperfectum indicativi  activi:  paro,  are;
doceo, ere; pono, ere; venio, ire.
  В. Просклоняйте слова: officium, modus, frugifer, frater.
  C. Прочитайте, разберите и переведите текст:

                              Галлия при Цезаре

  Inter populos Galliae antiquae perpetua discordia erat. Itaque bella  non
desinebant. Validus populus Aeduorum velut dominus  vicinos  suos  premebat.
Aeduorum  adversarii  erant  Sequani,  qui  ad  Sequanae  ripas  incolebant.
Sequani, fortuna sua non contenti, per legatos ab Ariovisto auxilium  contra
Aeduos petebant. Ariovistus  cum  magnis  copiis  Sequanis  succurebat.  Iam
Germani sicut tyranni superbi Gallis  suum  imperium  imponebant.  Adimebant
eis arma, expellebant agricolas ex vicis, nimia tributa exigebant.
  Ariovistus ad Gallos sicut ad servos mandata mittebat. Galli  Ariovistum,
adhuc invictum, magis metuebant,  quam  Aeduos.  Recedebat  gratia  Aeduorum
apud populos Galliae.  Sed  populus  Romanus  fidus  socius  Aeduorum  erat.
Caesar in provinciis Romanis copias cogebat, nam  in  animo  habebat  Aeduos
defendere atque Aeduorum  auxilio  (приложение  (  11)  Germanos  ex  Gallia
expellere suumque imperium ceteris Gallis imponere.

                                    СЛОВА

|inter (+acc.) – между,  |ad (+acc.) – к          |
|среди                   |servus, i m – раб       |
|Gallia, ae f – Галлия   |mandatum, i n –         |
|antiquus, a, um –       |распоряжение, приказ    |
|древний, античный       |mitto 3 – посылать      |
|perpetuus, a, um –      |adhuc – до сих пор      |
|постоянный              |invictus, a, um –       |
|discordia, ae f –       |непобедимый             |
|раздор, разлад          |metuo 3 – бояться       |
|bellum, i n – война     |magis – больше          |
|desino 3 – прекращаться |quam – чем              |
|validus, a, um -суровый |recedo 3 – отступать,   |
|populus, i m – народ    |идти назад              |
|velut – как             |gratia (+gen.) – для,   |
|dominus, i m – хозяин   |ради                    |
|vicinus, i m – сосед    |apud (+acc.) – у, около,|
|premo 3 – давить,       |возле                   |
|подавлять               |fidus, a, um – верный,  |
|adversarius, i –        |надежный                |
|противник               |socius, i m – союзник   |
|Sequani,orum m – секваны|Caesar, Caesaris m – Гай|
|                        |Юлий Цезарь             |
|ripa, ae f – река       |provincia, ae f –       |
|incolo 3 – жить,        |провинция               |
|населять                |cogo 3 – собирать       |
|fortuna, ae f – судьба, |nam – так как, ибо      |
|счастье                 |in animo habere –       |
|contentus, a, um –      |намереваться            |
|довольный               |defendo 3 – защищать    |
|legatus, i m – посол,   |ceterus, a, um – прочий,|
|легат                   |остальной               |
|Ariovistus, i m –       |vicus, i m – деревня,   |
|Ариовист                |поселок                 |
|peto 3 – просить        |nimius, a, um –         |
|copia, ae f – мн.ч.     |чрезмерный              |
|войска                  |tributum, i n – налог   |
|succurro 3 – приходить  |exigo 3 – выгонять      |
|на помощь               |adimo 3 – отнимать      |
|tyrannus, i m – тиран   |expello 3 – изгонять    |
|superbus, a, um –       |                        |
|гордый, суровый         |                        |
|imperium, i n – власть  |                        |
|impono 3 – класть;      |                        |
|возложить               |                        |

                                  ЗАДАНИЕ V

1. Futurum I activi
2. Указательные местоимения ille и iste; определительное местоимение ipse
3. Местоименные прилагательные

  А. Определите форму глагола.
  1. Mittes. 2. Mittebat. 3. Mittit. 4. Habet. 5.  Vivent.  6.  Vivunt.  7.
Vivebant. 8. Valent. 9. Valebit. 10. Dicetis. 11. Dicebatis. 12. Dicam.  13.
Docetis. 14. Docebas. 15. Ducet. 16. Ducit. 17. Ducebat.  18.  Videmus.  19.
Videbat. 20. Parent. 21. Parebam. 22. Parabam. 23. Parat. 24. Parabunt.  25.
Parient. 26. Parit.
  Образец: mittes – fut.I, ind.act.,  2  лицо,  sing.,  от  mitto  3  –  ты
пошлешь, ты будешь посылать.
  В. Прочитайте, разберите и переведите предложения. 1.Verum amicum pecunia
non parabis. 2. Stellas caeli oculis nunquam numerabitis.  3.  Persa:  “Prae
copia sagittarum,-inquit,-solem (солнца) non videbitis!”. Tum  Lacedemonius:
“In umbra, igitur, pugnabimus!”

                                    СЛОВА

|verus, a, um – верный   |sagitta, ae f – стрела  |
|amicus, i m – друг      |inquit – говорит        |
|pecunia, ae f – деньги  |video 2 – видеть        |
|paro 1 – приобретать    |tum – тогда             |
|stella, ae f – звезда   |Lacedemonius, i m –     |
|caelum, i n – небо,     |лакедемонянин           |
|воздух, климат          |umbra, ae f – тень      |
|oculus, i m – глаз      |igitur – следовательно, |
|nunquam – никогда       |итак                    |
|numero 1 – считать      |pugno 1 – сражаться     |
|Persa, ae m – перс      |prae (+abl.) – из-за,   |
|                        |перед                   |
|                        |copia, ae f – обилие    |

  С. Прочитайте, разберите и переведите предложения:
  1. Inter dominum et servum nulla amicitia est. 2.  Totus  populus  noster
pro patria fortiter pugnabat et, si  opus  erit,  pugnabit.  3.Alteram  ille
amat puellam, ego amo alteram. 4. Utrumque vitium  est:  et  omnibus  (всем)
credere et  nulli.  5.  Avarus  ipse  miseriae  causa  est  suae.  6.  Istam
sententiam mutare debes. 7. Videsne silvam illam? 8. Alter alterius  auxilii
eget. 9. Illius amicus sum. 10.Liberabisne amicos tuos  ab  ista  cura?  11.
Antigonum Phillippus  filius  interrogat:  “Quando  castra  movebimus?”  Tum
Antigonus: “Num,-inquit,-solus tubae sonum non audies?”

                                    СЛОВА

|amicitia, ae f – дружба |muto 1 – менять,        |
|patria, ae f – родина   |изменять                |
|fortiter – храбро       |debeo 2 – быть должным  |
|opus est – нужно,       |ne – ли (вопросительная |
|необходимо              |частица)                |
|amo 1 – любить          |egeo 2 – нуждаться      |
|puella, ae f – девушка, |libero 1 – освобождать  |
|девочка                 |Antigonus, i m – Антигон|
|utrumque – и то и другое|                        |
|                        |Philippus, i m – Филип  |
|vitium, i n – ошибка,   |filius, i m – сын       |
|заблуждение             |interrogo 1 – спрашивать|
|credo 3 – верить,       |                        |
|доверять                |quando – когда          |
|avarus, a, um – жадный, |castrum, i n – мн.ч.    |
|алчный                  |военный лагерь          |
|miseria, ae f – беда,   |moveo 2 – двигать,      |
|несчастье               |приводить в движение    |
|causa, ae f – причина   |tuba, ae f – труба      |
|sententia, ae f –       |                        |
|мнение, решение         |                        |
|sonus, i m звук         |                        |

                                 ЗАНЯТИЕ VI

1. III склонение существительных
2. Соотношение форм косвенных падежей и именительного
3. Род имен существительных III склонения

  А. Определить форму существительных, перевести.
1. Doctores. 2. Arboribus. 3. Civitate.  4.  Obsides.  5.  Commutatione.  6.
Plebes. 7. Equitum. 8. Sermoni. 9. Rationem. 10. Magnitudine.  11.  Vulnera.
12. Artium. 13. Pacem. 14. Orbi. 15. Morum.  16.  Morte.  17.  Finibus.  18.
Fulminum. 19. Virtute. 20. Corpora.
  Образец: Militibus – miles, itis m – воин;  militibus  –  abl.  или  dat.
plur. – воинами (воинам).

  В. Просклонять, переводя каждый падеж: flumen magnum; pars  ignota;  illa
legio Romana; mons altus; animal ferum.

  C. Прочитайте, разберите и переведите текст.

                             De servis Romanorum

  Antiquis temporibus (прил. ( 16) captivos in bellis Romani non  necabant,
sed illi servorum modo in civitatibus victorum suorum  vivebant  et  dominis
opulentis et superbis servebant. Multi  servi  iam  in  condicione  servorum
nati erant. Etiam cives liberi, qui (которые) pecuniam debitam  solvere  non
poterant (могли),  libertatem  amittebant,  et  creditores  illos  servitute
afficiebant. Domini in servos  vitae  necisque  potestatem  habebant.  Servi
privati  apud  dominos   loco   ministrorum,   medicorum   aut   magistrorum
serviebant, servi publici in agris summa  corporum  contentione  laborabant.
Servi miseri saepe  a  dominis  fugiebant.  Servos  fugitivos  domini  duris
poenis afficiebant.  Multos  etiam  cruci  affigebant  et  morte  puniebant.
Nonnumquam  servi  etiam  contra  dominos  arma  movebant.  Magnam  servorum
seditionem Spartacus regebat.
                                    СЛОВА

|tempus, oris n – время|nex, necis m – убийство, |
|                      |насильственная смерть,   |
|captivus, i m –       |казнь                    |
|пленник               |potestas, atis f – власть|
|neco 1 – убивать      |                         |
|civitas, atis f –     |privatus, a, um – частный|
|государство,          |                         |
|гражданство           |locus, i m – место; loco |
|victor, oris m –      |– на месте, вместо       |
|победитель            |minister, tri m –        |
|opulentus, a, um –    |помощник                 |
|состоятельный, богатый|medicus, i m – врач      |
|                      |magister, tri m – учитель|
|servio 4 – служить    |                         |
|conditio, onis f –    |publicus, a, um –        |
|состояние, условие    |общественный,            |
|natus est – быть      |государственный          |
|рожденным, родиться   |corpus, oris n – тело;   |
|civis, is m, f        |мн.ч. силы               |
|гражданин             |contentio, onis f –      |
|liber, era, um –      |усилие; summa contentione|
|свободный             |– с величайшим           |
|solvo 3 – уплачивать  |напряжением              |
|debitus, a, um –      |miser, era, um – жалкий, |
|взятый в долг         |несчастный               |
|libertas, atis f –    |fugo 1 обращать в        |
|свобода               |бегство, бежать          |
|amitto 3 – терять     |fugitivus, a, um – беглый|
|creditor, oris m –    |                         |
|кредитор              |durus, a, um – твердый,  |
|servitus, utis f –    |суровый                  |
|рабство; servitute    |poena, ae f – кара,      |
|afficere – быть       |наказание                |
|порабощенным          |crux, cis f – крест,     |
|afficio 3 – наделять, |орудие пыток             |
|снабжать              |affigo 3 – прибивать,    |
|seditio, onis f –     |приколачивать            |
|мятеж                 |mors, tis f – смерть     |
|rego 3 – править,     |punio 4 – наказывать,    |
|управлять             |карать                   |
|Spartacus, i m –      |                         |
|Спартак               |                         |

                                 ЗАДАНИЕ VII

1. Прилагательные III склонения
2. Participium praesentis activi
3. Указательное местоимение is, ea, id

  А. Просклонять: is nobilis Romanus – этот знатный римлянин, ea magna urbs
– этот большой город, id notum flumen – эта известная река.
  В. Определить все возможные формы и значения слов.
  1. Hostis. 2. Hostia. 3. Hostium.  4.  Hostiam.  5.  Hostiis.  6.  Vitam.
7.Vitas. 8. Vitant. 9. Potentis. 10. Potentia. 11. Potentium.  12.Potentiam.
13. Finis. 14. Finit. 15. Finimus. 16. Finibus. 17. Finium. 18. Finiunt.
  C. Прочитайте, разберите, переведите текст.

                                 De Achille

  Celeber est Achilles, filius  Pelei  regis  et  Thetidis  deae.  Achilles
particeps belli  Troiani  erat.  Celebre  est  scutum,  celebria  sunt  arma
Achillis. Et scutum et arma  ei  Haephaestus  ille  fabricat.  Celebris  est
celeritas Achillis.  Celeritate  sua  increbili  et  magno  corporis  robore
Achilles Troianis terribilis erat. Ira  Achillis  Graecis  perniciosa  erat.
Mors Patrocli, eius amici, Achilli dolores  acres  dat.  Propterea  Achilles
Hectorem ad pugnam provocat et virum fortem necat.

                                    СЛОВА

|celeber, bris, e –      |ira, ae f – гнев        |
|известный               |perniciosus, a, um –    |
|Achilles, is m –        |губительный             |
|Ахилл(ес)               |mors, rtis f – смерть   |
|Peleus, i m – Пелей     |Patroclus, i m – Патрокл|
|rex, regis m – царь     |                        |
|Thetis, idis f – Фетида |dolor, oris m – боль,   |
|dea, ae f – богиня      |горе, страдание         |
|particeps, cipis m f –  |acer, acris, e – острый,|
|участник                |резкий                  |
|scutum, i n – щит       |do 1 – давать           |
|fabrico 1 –             |propter – вследствие, по|
|изготавливать, делать   |причине                 |
|celeritas, atis f –     |Hector, oris m – Гектор |
|быстрота                |provoco 1 – вызывать    |
|incredibilis, e –       |vir, i m – муж (мужчина)|
|невероятный             |                        |
|robor, oris n – сила,   |fortis, e – храбрый     |
|мощь, дуб               |                        |
|terribilis, e –         |                        |
|страшный, ужасающий     |                        |

                                ЗАДАНИЕ VIII

1. Страдательный залог. Форма и значение глаголов
2. Понятие об активной и пассивной конструкциях
3. Местоимения личные и возвратное
4. Двойной винительный и двойной именительный падеж
  А. Прочитайте, разберите и переведите предложения.
  1. Bonus liber  non  semel  legitur.  2.  Instrumenta  et  arma  e  ferro
parantur. 3.  Castra  copiarum  Romanarum  vallo  fossaque  muniebantur.  4.
Iucundum est amari, non minus – amare. 5.  A  probis  probari,  ab  improbis
improbari – aequum bonum est. 6.Memoria virorum magnorum  civitatis  nostrae
nunquam exstinguetur semperque manebit. 7. Ubi vinci  necesse  est,  expedit
cedere. 8. Nilus Aegiptum irrigat et eam  fertilem  efficit.  9.  Amicus  me
adiuvat; auxilium eius mihi gratum erat; gratias ei ago, diligo eum. 10.  Is
te heredem facit. 11. Nec possum (могу) tecum vivere, nec sine te.

                                    СЛОВА

|bonus, a, um – хороший  |vinco, vici, victum 3 – |
|liber, bri m – книга    |побеждать               |
|semel – однажды         |necesse est – необходимо|
|ferrum, i n – железо    |                        |
|vallum, i n – вал       |expedit – (безл.)       |
|fossa, ae f – ров       |полезно, выгодно        |
|munio 4 – укреплять     |cedo, cessi, cessum 3 – |
|iucundus, a, um –       |уходить, уступать       |
|приятный                |Nilus, i m – Нил        |
|probus, a, um –         |irrigo 1 – орошать      |
|порядочный, честный     |fertilis, e –           |
|improbus, a, um –       |плодородный             |
|непорядочный            |efficio, feci, fectum 3 |
|probo 1 – судить        |– делать                |
|aequus, a, um – ровный  |adiuvo, iuvi, iutum 1 – |
|memoria, ae f – память  |помогать                |
|exstinguo, nxi, nctum 3 |gratias (graciam) agere |
|– стирать               |– благодарить           |
|                        |diligo, lexi, lectum 3 –|
|                        |ценить, уважать         |
|                        |heres, edis m f –       |
|                        |наследник               |
|                        |maneo, nsi, nsum 2 –    |
|                        |сохраняться             |

  В. Проделать следующие грамматические упражнения:
  а) в 1-м  предложении  поставить  подлежащее  во  множественном  числе  и
соответственно изменить сказуемое;
  б) в  10-м  предложении  поставить  подлежащее  и  прямое  дополнение  во
множественном числе и произвести вытекающие из этого изменения;
  в) изменить время всех глаголов,  стоящих  в  личной  форме,  так,  чтобы
каждый глагол выступал во всех уже известных временах;
  г) найти accusativus duplex.


                                 ЗАНЯТИЕ IX

1. Система времен латинского глагола
2. Основные (главные) формы латинского глагола
3. Образование глагольных форм от трех основ
4. Глаголы в словаре

  А. Прочитайте, разберите и переведите предложения.
  1. Puer multis verbis monitus est. 2.  Discipulus  a  magistris  laudatus
erat. 3. Discipulo, a magistris laudato, libri donati sunt.  4.  Ab  Augusto
forum Romae (приложение ( 25)  aedificatum  est.  5.  In  foro,  ab  Augusto
aedificato, multa et pulchra  aedificia  erant.  6.  Incolae  oppidi  nuntio
cladis territi erant. 7. Aedificia flamma deleta sunt. 8. Ab amicis  servati
sumus. 9. Bituriges  ad  Aeduos  legatos  miserunt  rogatum  subsidium.  10.
Caesar, postquam Helvetios proelio vicit, a multis  populis  Galliae  contra
Germanos auxilio (приложение (  23)  vocatus  est.  Germani  enim  nonnullis
annis ante Galliam intraverunt et  occupaverunt.  Itaque  Caesar,  a  Gallis
oratus, copias suas in Galliam transportavit. Ibi copiae eius  cum  Germanis
pugnaverunt. Iam primo anno copias eorum superavit.

                                    СЛОВА

|puer, i m – мальчик     |proelium, i n – битва,  |
|moneo, ui, itum 2 –     |сражение                |
|напоминать, уговаривать,|voco 1 – звать,         |
|ободрять, внушать       |призывать               |
|verbum, i n – слово,    |intro 1 – входить       |
|глагол                  |occupo 1 – захватить,   |
|discipulus, i m – ученик|завладеть               |
|                        |transporto 1 –          |
|laudo 1 – хвалить       |переправлять            |
|dono 1 – дарить         |supero 1 –              |
|aedifico 1 – строить,   |побеждать,превосходить  |
|сооружать               |annus, i m – год        |
|oppidum, i n – крепость,|flamma, ae f огонь      |
|город                   |servo 1 хранить,        |
|nuntius, i m – вестник; |сохранять               |
|известие, весть         |subsidium, i n – помощь,|
|clades, is f –          |подкрепление            |
|несчастье, бедствие     |mitto, misi, missum 3 – |
|terreo, ui, itum 2 –    |посылать                |
|пугать, устрашать       |rogo 1 спрашивать,      |
|deleo, evi, etum 2 –    |просить                 |
|разрушать               |                        |

  В. Замените пассивную конструкцию предложений 1, 2, 4, 6, 7 и 8 активной,
оставив те же времена глаголов.
  С. Прочитайте, разберите и переведите текст.

                            Galli Romam expugnant

  Quarto saeculo ante aeram nostram Roma in magno periculo erat. Galli enim
cum copiis Romanorum ad fluvium Alliam contenderant easque  fuderant.  Multi
Romani ceciderant. Tum  Romani  Capitolium  solum  defendere  constituerunt.
Paulo  post  Galli  in  portas  irruperunt.  Postquam   tecta   incenderunt,
Capitolium frustra contenderunt.  Nam  Marcus  Manlius  fortiter  Capitolium
defendit neque se dedidit.  Sed  magna  inopia  frumenti  Romanos  premebat.
Itaque Manlius cum Gallis de indutiis egit.  Regulus  Gallorum  magnum  auri
pretium poposcit. “Si aurum, – inquit, – pependeritis, decedam.  Si  pretium
non solveritis, neque viris, neque feminis,  neque  pueris  parcam”.  Romani
aurum suum tradiderunt. Tamem Galli auro  allato  contenti  non  erant.  Tum
matronae ornamenta sua Gallis contulerunt  et  una  ex  iis  “Occiderunt,  –
inquit, – mariti filiique;  ita  nostrum  est  ornamenta  exuere”.  Ut  alii
memoriae  prodiderunt,  regulus  Gallorum,  postquam  aurum  pependit,  auro
gladium addidit et dixit: “Vae victis!”

                                    СЛОВА

|saeculum, I n – век     |matrona, ae f – матрона,|
|periculum, I n –        |почтенная замужняя      |
|опасность, риск         |женщина                 |
|fluvius, I m – река     |ornamentum, I n –       |
|contendo, ndi, ntum 3 – |украшение               |
|сражаться               |confero, contuli,       |
|fudno, fudi, fusum 3 –  |collatum, conferre –    |
|обращать в бегство,     |собирать, свозить       |
|разбивать               |отовсюду                |
|caedo, cecidi, caesum 3 |occido, cidi, casum 3 – |
|– убивать               |погибать                |
|constituo, tui, tutum 3 |maritus, I m – муж,     |
|– постановлять          |супруг                  |
|porta, ae f – ворота    |exuo, ui, utum 3 –      |
|aulo – немного,         |освобождать, отдавать   |
|несколько               |prodo, didi, ditum 3 –  |
|incendo, ndi, nsum 3 –  |передавать; memoriae p.-|
|поджигать               |рассказывать для        |
|frustra – напрасно      |потомства               |
|dedo, dedidi, deditum 3 |gladius, I m – меч      |
|– предавать; se d.-     |addo, didi, ditum 3 –   |
|сдаваться               |придавать, прибавлять (к|
|inopia, ae f –          |чему – dat.)            |
|недостаток, нужда       |pendo, pependi, pensum 3|
|premo, pressi, pressum 3|– платить               |
|– беспокоить            |parco, peperci,-, 3 –   |
|frumentum, I n – хлеб,  |щадить                  |
|зерно                   |trado, didi, ditum 3 –  |
|indutiae, arum f –      |отдавать                |
|перемирие               |affero, attuli, allatum,|
|precium, I n – цена;    |afferre – приносить     |
|auri p.- сумма золота   |posco, poposci, -, 3 –  |
|                        |требовать               |
|                        |regulus, i m – царек    |

  D. Определить все возможные значения следующих форм.
  1. Amato. 2. Superatis. 3. Habito. 4. Nuntio. 5. Sensi.  6.  Serviverunt.
7. Servatus. 8. Defendit. 9. Vicisti. 10. Victi. 11.  Eget.  12.  Agit.  13.
Eguimus. 14. Egimus. 15. Acta.
  Образец: superato – partic.perf. passivi от глагола supero, -avi, -atum 1
побеждать – dat. или abl. sing. – побежденному или побежденным.

                                  ЗАДАНИЕ X

1. Глагол esse – быть
2. Esse с приставками и сложный глагол posse
3. Относительное местоимение qui, quae, quod

  А. Определить формы и значения слов.
  1. Possunt. 2. Possessio. 3. Poterant.  4.  Poterunt.  5.  Potuerunt.  6.
Potuerant.  7.  Potuerint.  8.  Nobis.  9.  Nobilis.   10.   Adducunt.   11.
Abduxerunt. 12. Insunt. 13. Desumus. 14. Abest. 15. Adest.
  B. Прочитать, разобрать и перевести предложения.

  1. Is, qui tibi in periculo adest, amicus tuus est. 2. Adeste eis, quorum
auxilium vobis non deest. 3. Is  copiis  praeerit,  in  quo  summa  scientia
belli est.  4.  Nisi  laboratis  et  semper  officio  deestis,  vobis  ipsis
obestis. 5. Scientiae nobis omnibus prosunt. 6. Gratus  semper  fui  iis,  a
quibus eruditus eram. 7. Aristides, qui cognomine  Iustus  appellatus  erat,
in exsilium missus est. 8. Nemo iudicabitur,  antequam  accusatus  erit.  9.
Quum potes, amicum adiuva! 10. Vir bonus est, qui prodest  ,  quibus  potest
(Cicero). 11.  Praeterita  mutare  non  possumus  (Cicero).  12.  Dicam,  si
potero, Latine (Cicero). 13. Feci, quod potui.

                                    СЛОВА

|adsum, adfui, – adesse –|prosum, profui, –       |
|помогать                |prodesse – быть         |
|desum, defui, – deesse –|полезным, помогать      |
|не хватает              |erudio 4 – обучать,     |
|praesum, fui, – esse –  |просвещать              |
|командовать             |exsilium, i n – изгнание|
|obsum, fui, – esse –    |                        |
|вредить                 |iudico 1 – судить       |
|nisi – если не, кроме   |accuso 1 – обвинять     |
|как                     |adiuvo, iuvi, iutum 1 – |
|officium, i n           |помогать                |
|обязанность; officio    |praeterita, orum n –    |
|(dat.) deesse – не      |прошлое                 |
|исполнять обязанность   |                        |

                                 ЗАДАНИЕ XI

1. IV склонение
2. V склонение
3. Participium futuri activi
4. Отложительные и полуотложительные глаголы

  A. Прочитайте, разберите и переведите предложения.
  1. Nihil semper suo statu manet. 2. Motus terrae est ab occasu ad  ortum.
3. Nonnulla loca terrae ob gelu asperum incolas non habent. 4. Nemo  nostrum
amico in rebus adversis auxilium negabit. 5. Planities erat magna et  in  ea
tumulus satis grandis; eo Ariovistus et Caesar ad  colloquium  venerunt.  6.
Lingua Latina diu apud populos  Europae  in  magno  usu  erat.  7.  Ubi  ira
dominatur, ratio non valet.  8.  Miraris,  et  ego  miratus  sum.  9.  Satis
diserte pro se veritas loquitur. 10. Amici id, quod polliciti sunt,  dabunt.
11.  Senatus  et  magistratus  rei  publicae  Romanae   praeerant.   Imperio
magistratuum Romani parebant. 12. In signis exercitus  Romani  eae  litterae
erant: SPQR (=senatus consulto [см. приложение ( 11]). 13.  Ariovistus,  dux
Sueborum, priusquam cum exercitu Romano acie (прил.  (  11)  pugnat,  multos
dies exercitum suum in castris  continet.  14.  Romani  antiqui  parva  manu
magnas adversariorum copias superabant. Bello Punico  secundo  autem  copiae
adversariorum interdum exercitui Romano (прил. ( 22) perniciei et  interitui
(прил. ( 23) erant.

                                    СЛОВА

|maneo, nsi, nsum 2 –    |ratio, onis f – разум,  |
|сохраняться             |образ мыслей            |
|status, us m –          |miror 1 – удивляться    |
|состояние, положение    |loquor, locatus sum,    |
|occassus, us m – закат, |loqui 3 – говорить,     |
|запад                   |разговаривать           |
|ortus, us m – восток,   |veritas, atis f –       |
|восход                  |правда, истина          |
|gelu, us n – холод      |diserte – ясно          |
|asper, era, um – суровый|polliceor, citus sum,   |
|                        |eri 2 – обещать         |
|res, rei f – вещь, дело;|senatus, us m – сенат   |
|res adversae –          |magistratus, us m –     |
|несчастье, неудача      |магистрат               |
|nego 1 – отрицать,      |signum, i n – знамя;    |
|отказывать              |знак                    |
|planities, ei f –       |nummus, i m – монета    |
|равнина                 |dux, cis m – вождь      |
|tumulus, i m – холм     |priusquam – прежде чем  |
|satis – достаточно,     |acies, ei f – строй,    |
|довольно                |сражение                |
|grandis, e – большой,   |contineo, tinui, tentum |
|огромный                |2 – содержать           |
|colloquium, i n –       |manus, us f – отряд;    |
|разговор, беседа        |рука, сила              |
|usus, us m –            |interitus, us m –       |
|употребление            |гибель, уничтожение     |
|dominor, atus sum, ari 1|                        |
|– господствовать,       |                        |
|властвовать             |                        |
|pernicies, ei f – гибель|                        |

                                 ЗАДАНИЕ XII

1. Указательное местоимение hic, haec, hoc
2. Определительное местоимение idem
3. Вопросительные и неопределенные местоимения
4. Отрицательные местоимения

  А. Прочитайте, разберите и переведите предложения.
  1. Nemo amat eos, quos timet. 2. Semper nos delectat aut  aliquis  utilis
labor, aut aliqua bona ars, aut aliquod gratum studium. 3. Non semper  iidem
homines de iisdem rebus eadem iudicant. 4. Quae amicitia potest  esse  inter
ingratos? 5. Nullum bonum est sine aliquo malo.

                                    СЛОВА

|timeo, ui,-, 2 – бояться|ars, tis f – ремесло,   |
|                        |искусство, наука        |
|delecto 1 – забавлять,  |studium, i n – занятие  |
|услаждать               |ingratus, a, um –       |
|utilis, e – полезный    |неблагодарный           |

  В. Прочитайте и переведите текст.

                              Nauta et agricola

  Nauta et agricola diversi sunt moribus et  studiis.  Hic  stabilem  habet
sedem, ille locum mutat. Hic mores antiquos  servat,  ille  morum  alienorum
studiosus est. Huic sermo tantum patrius, illi aliae  quoque  linguae  notae
sunt. Huius vita tranquilla est, illius  periculorum  plena.  Hunc  agri  et
prata,  illum  fluvii  et  maria  delectant.  Sermones  quoque  nautarum  et
agricolarum diversi sunt: hi narrant de agris de frugibus,  illi  de  terris
alienis, de urbibus, navibus, procellis.

                                    СЛОВА

|diversus, a, um – различный|tranquillus, a, um –|
|                           |спокойный           |
|mos, moris m – обычай,     |pratum, i n – луг   |
|образ жизни                |mare, is n – море   |
|stabilis, e – постоянный,  |frux, gis f – плод, |
|неизменный                 |фрукт               |
|sedes, is f – место        |urbs, bis f – город |
|жительства, сиденье        |navis, is f –       |
|studiosus, a, um –         |корабль             |
|любознательный             |procella, ae f –    |
|sermo, onis m – разговор,  |буря                |
|беседа                     |                    |
|notus, a, um – известный   |                    |

  С. Прочитайте, разберите и переведите текст.

                        Omnia fluunt, omnia mutantur

  Nemo nostrum idem est in senectute, qui erat iuvenis, nemo est mane,  qui
erat pridie.  Quidquid  vides,  currit  cum  tempore,  nihil  ex  his,  quae
videmus, manet. Hoc est,  quod  ait  Heraclitus:  In  idem  flumen  bis  non
descendimus: manet idem fluminis nomen, aqua transmissa est (Seneca).

                                    СЛОВА

|senectus, utis f –      |aio, ait, -, – говорить,|
|старость, зрелость      |утверждать              |
|iuvenis, e – молодой,   |descendo, scendi,       |
|юный                    |scensum, ere – идти,    |
|mane – утром            |спускаться, вступать    |
|pridie – прежде,        |transmitto, misi, missum|
|накануне, днем ранее    |3 – передавать,         |
|curro, cucurri, cursum 3|переправляться,         |
|– бежать                |пересылать              |

                                ЗАДАНИЕ XIII

1. Общие сведения о степенях сравнения прилагательных
2. Сравнительная степень; превосходная степень
3. Особенности в образовании степеней сравнения
4. Наречия; образование наречий
5. Степени сравнения наречий

  А. Прочитайте, разберите и переведите предложения.
  1. Aetas dulcissima adulescentia est (Plin.Epist.).  2.  Fideliores  sunt
oculi auribus . 3. Pax vel iniusta  utilior  est,  quam  iustissimum  bellum
(Cic.). 4. Homini homine nihil pulchrius videtur (Cic). 5. Nullus est  locus
domestica sede iucundior (Cic). 6. Gravissimum est  imperium  consuetudinis.
7.  Non  minor  voluptas   percipitur   ex   velissimis   rebus,   quam   ex
pretiosissimis (Cic.). 8. Veterrimus homini optimus est amicus.  9.  Homines
amplius oculis, quam  auribus  credunt  (Seneca.  Epist).  10.  Omne  bellum
sumitur  facile,  aegerrime  desinit  (Sall.).  11.  Ex  inferiore  loco  in
superiorem non satis commode tela adidi possunt (Caes.). 12.  Facile  omnes,
quum valemus, recta consilia aegrotis damus (Terentius). 13.  Summi  montium
vertices  nive  aeterna  tecti  sunt.  14.  Nuntiis  litterisque  Allobrogum
commotus, Caesar duas legiones in citeriore Gallia  novas  conscripsit;  cum
his legionibus legatus Quintus Pedius in ulteriorem Galliam missus est.

                                    СЛОВА

|adulecsentia, ae f –    |commoveo, movi, motum 2 |
|юность, молодость       |– побуждать, волновать  |
|dulcis, e – сладкий,    |conscribo, psi, ptum 3 –|
|приятный                |формировать             |
|aetas, atis f – время   |desino, sii, situm 3    |
|жизни, возраст          |прекращаться            |
|fidelis, e – верный,    |commodus, a, um –       |
|надежный                |удобный                 |
|oculus, i m глаз        |adigo, egi, actum 3 –   |
|auris, is f – ухо       |долетать                |
|pax, pacis f – мир      |telum, i n – копье,     |
|iniustus, a, um –       |стрела                  |
|несправедливый          |quum – когда            |
|iustus, a, um –         |rectus, a, um –         |
|справедливый            |правильный, прямой      |
|homo, inis m – человек  |aegrotus, a, um –       |
|video, vidi, visum 2    |больной                 |
|видеть, pass. kазаться  |facilis, e – легкий     |
|domesticus, a, um –     |consilium, i n – совет, |
|домашний                |решение                 |
|iucundus, a, um –       |vertex, icis m – вершина|
|приятный                |                        |
|gravis, e – тяжелый,    |mons, ntis m – гора     |
|важный, веский          |nix, nivis f – снег     |
|consuetudo, inis f –    |aeternus, a, um –       |
|привычка, обычай        |вечный, бесконечный     |
|voluptas, atis f        |preciosus, a, um –      |
|удовольствие,           |дорогой, ценный         |
|наслаждение, радость    |vetus, eris – древний,  |
|percipio, cepi, ceptum 3|старый, давний          |
|– принимать, ощущать,   |amplus, a, um – большой,|
|воспринимать            |широкий                 |
|vilis, e – дешевый      |sumo, sumpsi, sumptum 3 |
|aeger, gra, um – тяжелый|– начинать              |



                                 ЗАДАНИЕ XIV

Формы числительных
Употребление числительных

     А. Прочитайте, разберите и переведите текст.

                         Summarium historiae Romanae

  Annos numerabant Romani ab anno Urbis conditae (ab urbe condita=ab U.c.),
qui annus fuit ante aeram nostram  septingentesimus  quiquagesimus  tertius.
Initio  reges  per  annos  circiter  ducentos  quinquaginta   civitatem   ad
arbitrium suum rexerunt. Anno  quingentesimo  nono,  sive  ab  Urbe  condita
ducentesimo quadragesimo quarto, postquam expulsus est ex  regno  Tarquinius
Superbus, creati sunt duo consules,  qui  potestatem  parem  habebant  atque
alter alterum coercebat. Hunc  statum  quinque  fere  saecula  observaverunt
Romani. Iam anno ducentesimo sexagesimo sexto tota fere Italia in  potestate
Romanorum fuit.
  Anno tricesimo imperium occupavit Augustus, qui primus  imperator  populi
Romani  fuit.  Imperatoribus  paruit  imperium  Romanum   usque   ad   annum
quadringentesimum  septuagesimum  sextum  aerae  nostrae,  sive   millesimum
ducentesimum tricesimum ab Urbe condita.

                                    СЛОВА

|condo, didi, ditum 3 –  |par, paris – равный,    |
|воздвигать, основывать; |одинаковый              |
|ab urbe condita – от    |coerceo, cui, citum 2 – |
|основания города        |сдерживать              |
|initium, i n – начало   |observo, avi, atum, are |
|arbitrium, i n – решение|– оберегать, соблюдать  |
|                        |fere – почти,           |
|expello, puli, pulsum 3 |приблизительно          |
|– выгонять              |saeculum, i n – век     |
|creo 1 – избирать       |consul, ulis m – консул |

  В. написать все числительные римскими цифрами.

                Статьи для домашнего чтения в первом семестре

                       1. Conspectus historiae Romanae

  Origo populi Romani ab Aenea  ducitur,  ut  mythus  narrat.  Aeneas,  dux
Troianorum, Troia deleta  (после  разрушения  Трои)  profugit,  mox  patriam
novam in Italia sibi  gentique  comparavit.  Hac  stirpe  sunt  nati  gemini
Romulus et Remus, quorum ab altero, Romulo, Roma condita  est.  Quod  Romani
paucas mulieres habuerunt, virgines Sabinas ad spectacula  invitatas  rapere
decreverunt. Bellum inde ortum ipsae Sabinae composuerunt.
  Mortem regis Romanorum primi interregnum secutum  est.  Post  interregnum
Numa Pompilius, rex pacis, regnabat. Templum dei Iani, quod  apertum  semper
bellum significabat, Numae Pompilii regis tempore clausum erat.
  Multa bella a rege Romanorum tertio  Tullo  Hostilio  gerebantur.  Bellum
inter Romanos Albanosque certamen  trigeminorum,  qui  Horatii  et  Curiatii
appellati sunt, discrevit. Victoriam  Romanis  Horatii  reportabant,  itaque
etiam Alba Longa Roma regebatur.
  Rex Romanorum quartus Ancus Martius erat. Post illum  Tarquinius  Priscus
regnabat, a quo praeter suos etiam filius servae educabatur. Hic  adolescens
ad regnum obtinendum ab uxore regis mortui quoque adiutus  est.  Sic  factus
estServius Tullius, rex Romanorum  sextus,  qui  instituta  legesque  populo
Romano dedit. Sed filia regis  una  cum  marito  regnum  patrium  appetebat.
Gener Servii Tullii, Tarquinius, qui postea Superbus  est  nominatus,  solum
per corpus mortuum regis regnum obtinere potuit.
  Rex ultimus multa  oppida  vi  ac  dolo  occupavit.  Postquam  Tarquinius
Superbus anno ducentesimo quadragesimo  quarto  post  Urbem  conditam  regno
expulsus est, regnum concidit.
  Libertatem populus Romanus, iam pridem optabat exspectabatque. Post reges
expulsos primi consules  L.  Iunius  Brutus  et  Tarquinius  Collatinus  rei
publicae praefuerunt.

                        2. De magistratibus Romanorum

  Senatus  et  magistratus  rem  publicam  Romanam  administrabant.   Summi
magistratus  erant  consules,  praetores,  aediles,  quaestores.  Quaestores
cosulibus in bello aderant, aut in urbe aerarium administrabant.  Aedilibus,
cura viarum et aedificiorum publicorum mandata erat. Diebus festis in  circo
populo (прил. ( 22) ludos parabant, nam Romani  ludis  valde  delectabantur.
Nota sunt verba: “Panem et circenses!”
  Praetores iudicabant: praetor urbanus de  controversiis  civium,  praetor
peregrinus de controversiis civium et peregrinorum. Inter omnes  magistratus
consulum potestas summa fuit. In bello consules duces exercituum  erant,  in
pace civitatem administrabant. Saepe apud populum aut  in  senatu  orationes
de legibus habebant. Lictores ante  consules  portabant  fasces  -  securim,
virgis circumdatam; primo enim consulibus potestas vitae necisque  in  cives
erat.
  Itaque fasces signum potestatis erant.

                             3. Censores Romani

  Quinto anno Romae bini censores creabantur. Deligebantur ex numero eorum,
qui consulatu optime functi  erant.  Magna  erat  censorem  potestas,  neque
quisquam apud Romanos in maiore honore erat quam  illi.  Censores  non  modo
censum civium habebant, sed etiam mores probabant. Si  quis  agricola  agrum
suum non diligenter colebat, id non sine aliqua poena erat. Item,  quicumque
eques equum suum non  satis  curaverat,  a  censoribus  notabatur.  Si  quod
facinus comissum erat, censores poenam  constituebant.  Cives,  qui  aliquid
gravius  commisserant,  tribu  movebantur.  Quisquis   senatorum   facinoris
convictus erat, senatu movebatur.

                              4. Gentes Italiae

  Italiam superiorem habitabant Galli. Hanc partem Italiae, quae cis  Alpes
sita erat, Romani Galliam Citeriorem vel Cisalpinam appellabant. Maior  erat
ea Gallia, quae Gallia Ulterior vel  Transalpina  appellabatur,  quod  trans
Alpes sita erat.
  Romanorum finitimi erant Etrusci, qui prioribus  temporibus  ex  Asia  in
Italiam venerant, ut fama est. Interiores partes Italiae incolebant  Sabini,
Aequi  aliaeque  nationes,  quibuscum  Romani  diuturna   bella   gesserunt.
Difficillimum fuit cum Samnitibus,  qui  Romanis  simillimi  erant  virtute,
foedus facere. Quo facto (после его  заключения)  pleraeque  gentes  Italiae
mediae et inferioris Romanis parebant.
  Italiam inferiorem Romani Magnam Graeciam appellabant,  quod  Graeci  ibi
plurimas colonias constituerant. E quibus urbi Romae  proximae  erant  Cumae
et Neapolis.

                             5. De Roma antiqua

  Roma antiqua in  septem  collibus  ad  amnem  Tiberim  sita  erat.  Prima
Romanorum sedes erat  collis  Palatinus.  In  valle,  sub  radicibus  montis
Capitolii sita, forum Romanum patebat. Ibi  cives  diu  negotia  publica  et
privata tractabant. In campo, inter Capitolium  et  Tiberim  sito,  antiquis
temporibus milites  exercebantur,  itaque  campus  Martius  appelabatur.  In
Tiberi numerus pontium magnus  erat.  Postea  urbs  novis  foris  ornabatur.
Templa pulchra et signa praeclara  animos  civium  delectabant.  Pulchritudo
urbis apud omnes gentes  nota  erat.  Itaque  Romam,  a  pastoribus  quondam
conditam, iure scriptores lumen gentium appellabant.

                                6. Colosseum

  Romae multae columnae, arcus,  templa  theatraque  antiqua  deleta  sunt.
Tamen hodie quoque nonnullae reliquiae  Romae  antiquae  ostentari  possunt.
Roma merito “Roma aeterna” vocatur. Optime illud theatrum  conservatum  est,
quod iussu T.Flavii Vespasiani aedificatum est et olim ex  eo  amphitheatrum
Flavium nominabatur. Hoc amphitheatrum postea Colosseum  appellatum  est  ex
colossea statua Neronis, quae hic collocata erat. Tum, quum  id  aedificatum
erat, id est anno aerae nostrae octogesimo, per centum dies  ludi  magnifici
Romanis  a  magistratibus  praebebantur.  Quibus  diebus  permultae  bestiae
necatae  erant.  Magistratus  Romani  hos  ludos  dabant,  et   vulgus   eis
delectabatur.
  Mirus aspectus praebetur eis, qui illi theatro appropinquant.  Alti  muri
eius  theatri,  quod  ovi  formam  habet,  ornantur   magnificis   columnis.
Colosseum amplissimum fuit: ab octoginta  septem  igitur  milibus  Romanorum
compleri potuit.  Diebus  festis  per  octoginta  introitus,  quos  videmus,
magnae virorum feminarumque manus amphitheatrum intrabant. His  diebus  enim
totus fere populus Romanus advolabat. Ei, qui aderant, summo  studio  (прил.
(  11)  spectacula,  quae  eis  dabantur,  spectabant.  Bestiae,  ex  Africa
importatae,  quae  in  caveis  sub  arena  sitis  continebantur,  in  arenam
agitabantur.  Quae  postquam  illam  intraverunt,  inter  se  pugnabant   et
necabant. Sed etiam homines cum his pugnare debuerunt. Postremo  viri  iuxta
has bestias necati humi iacebant. Quae spectacula Romanis  gaudeo  (прил.  (
23) fuerunt!

                   7. De oratoribus Graecorum et Romanorum

  Multi sunt oratores  clari  Graecorum  et  Romanorum.  Princeps  oratorum
Graecorum Demosthenes erat. Clarae sunt Demosthenis orationes in  Philippum,
regem  Macedonum.  Pro  libertate  patriae  orationibus  certabant.  Frustra
orationibus civitates Graeciae ad concordiam incitabat. Discordia  civitatum
libertatem Graeciae delevit.
  In  numero  clarorum  oratorum  Romanorum  erat  Marcus  Tullius  Cicero.
Ciceroni non solum libri scriptorum Romanorum noti erant,  sed  etiam  libri
scriptorum Graecorum.  Nota  sunt  opera  Ciceronis  de  philosophia  et  de
institutione oratoria; notae sunt epistulae et orationes clari oratoris.
  Orationes Graecorum et Romanorum etiam post multa saecula animos  hominum
delectant.

                     8. De Germanorum antiquorum moribus

  Germani agriculturae non student;  magna  pars  victus  eorum  in  lacte,
caseo,  carne  consistit.  Multum  in  venationibus  sunt.  Cibi  genere  et
exercitatione  et  libertate  vitae  vires  aluntur   et   corpora   immensa
magnitudine  gignuntur.  Atque  consueverunt  locis  frigidissimis  pellibus
parvis modo corpora tegere et lavari in fluminibus.
  Quum civitas bellum gessit, magistratus creantur. Ei  bello  praesunt  et
potestatem vitae necisque habent. In pace principes regionum  atque  pagorum
inter suos ius dicunt controversiasque decernunt.
  Germani non agri modum certum habent aut fines proprios, sed  magistratus
ac principes in annos singulos hominibus agros attribuunt  atque  anno  post
alio transire cogunt.
  Germani neque oppida incolunt, neque sedes inter se iunctas habent, ut  e
Taciti libro cognoscimus.

                      9. De Gallorum et Germanorum deis

  Caesar in eis libris, qui “Commentarii de bello Gallico” dicuntur, et  de
bellis, quae cum populis Gallorum et Germanorum Romani diu gerebant,  et  de
moribus institutisque eorum scribit.  Tacitus  quoque  ille  rerum  scriptor
Romanus, in libro suo de origine, situ, moribus ac populis Germaniae dicit.
  Caesar scribit: Galli deorum maxime Mercurium colunt. Hunc Viarum  ducem,
hunc mercatorum custodem appellant. Post hunc colunt Apollinem et Martem  et
Iovem et Minervam. De his deis eandem fere opinionem, quam reliquae  gentes,
habent: Iuppiter imperium deorum  tenet,  Apollo  morbos  depellit,  Minerva
operum atque artificiorum initia tradit, Mars bella regit. Huic  deo  Galli,
quum proelium committere in  animo  habent,  plerumque  praedam  promittunt.
Quum adversarios superaverunt, bestias adversariorum  necant,  conferunt  in
unum locum  reliquas  res,  quibus  magnos  tumulos  exstruunt.  In  Galliae
civitatibus nemo fere religionem et mores populi  laedit  vel  neglegit.  Si
qui neglegunt  vel  laedunt,  ab  aliis  contemnantur;  his  ceteri  de  via
decedunt, aditum eorum, sermonemque defugiunt.
  De Germanorum deis autem Caesar  nihil  nisi  haec  scribit:  Germani  in
deorum numero eos solos, dicunt, quos  vident  et  quorum  opibus  iuvantur:
Solem et Vulcanum et Lunam.
  In Taciti libro legimus: a Germanis maxime Mercurius colitur. Cui Germani
certis diebus  etiam  homines  sacrificant.  Herculem  et  Martem  concessis
bestiis placant. Ceterum Germani deos neque parietibus includunt,  neque  in
hominis speciem fingunt.

                         10. De causa belli Troiani

  Erant nuptiae Pelei,  regis  Thessaliae,  et  Thetidis  deae.  Omnes  dei
invitati erant, praeter Discordiam. Dea Discordiae ira commota est et  malum
aureum inter epulantes iactavit, in  quo  inscriptum  erat:  “Pulcherrimae”.
Diu Iuno, Minerva  et  Venus  de  malo  certabant.  Denique  iussu  Iovis  a
Mercurio ad Paridem,  regis  Priami  filium,  deductae  erant.  Iuno  Paridi
potentiam, Minerva sapientiam, Venus Helenam, pulcherrimam omnium  mulierum,
promisit.
  Paris Veneri malum tradidit. Paulo post a Priamo patre in Graeciam missus
est. Ibi  Helenam,  Menelai  regis  uxorem,  rapuit.  Hinc  bellum  Troianum
incipitur. Decem annos ad Troiam pugnatum  erat.  Denique  Troia  a  Graecis
dolo capta et deleta est.

                                 ЗАДАНИЕ XV

1. Оборот accusativus cum infinitivo
2. Времена и залоги инфинитива
3. Распознавание оборота acc. c. inf. в тексте

  А.  Прочитайте,   разберите   и   переведите   предложения.   Подчеркните
управляющий  глагол,  accusativus  (логич.  подл.)  и  infinitivus   (логич.
сказ.).
  1. Victorem a victo superari saepe videmus. 2.  Urbem  Syracusas  maximam
esse Graecarum urbium pulcherrimamque, saepe audistis (Cic.).  3.  Pompeios,
celebrem Campaniae urbem, consedisse terrae motu, audivimus (Seneca).  4.  A
patre meo audivi, Diocletianum principem iam privatum  dixisse,  nihil  esse
difficilius, quam bene imperare (Fl. Vopiscus). 5.  Apollo  Pythius  oraclum
edidit, Spartam nulla re alia, nisi  avaritia,  esse  perituram  (Cic.).  6.
Apparuit nescire eos victoria et tempore  uti  (T.Livius).  7.  Cato  dixit,
litterarum radices amaras esse, fructus iucundiores. 8. Aiunt  homines  plus
in alieno negotio videre (Sen). 9. Tibi discedens pollicitus  sum  me  omnes
res tibi perscripturum  (Cic.).  10.  Quid?  Credebas  dormienti  tibi  haec
confecturos  deos?  (Terentius).  11.  In  castra  nuntius  pervenit   Romae
coniurationem patefactam (Sallustius).

                                   De Aenea

  Antiqui poetae Romanorum tradunt egregium virum Troianum, Aeneas  nomine,
post Troiam (после взятия Трои) a Graecis captam a  Troiae  ora  in  Italiam
venisse. Narrant eum  fato  (прил.  (  19)  profugum  multum  terra  marique
iactatum esse  ob  iram  Iunonis,  deae  saevae.  Nam  fato  destinatum  est
Troianos cum Aenea in Italiam venturos esse et  ibi  ab  eis  oppidum  novum
conditum iri. Itaque Aeneas et amici illius in Italiam venerunt et  Lavinium
oppidum novum condiderunt. Postea Iulus, Aenea filius, alium  oppidum  Albam
Longam condidit.

                                 ЗАНЯТИЕ XVI

1. Оборот nominativus cum infinitivo
2. Глаголы, от которых зависит оборот nom. cum inf

  А.  Прочитайте,   разберите   и   переведите   предложения,   подчеркивая
управляющий  глагол,  nominativus  (логическое   подлежащее,   а   при   его
отсутствии подчеркните местоимение в  переводе)  и  infinitivus  (логическое
сказуемое).
  1. Catilina prohibitus erat consulatus petere (Sallustius). 2. Iussus  es
renuntiari consul (Cic.).  3.  Qui  tacet,  consentire  videtur.  4.  Beatus
Epicurus sibi videtur esse moriens (Cic.). 5. Consuetudo et  mos  vim  legis
videntur habere. 6. Solem e mundo tollere videntur,  qui  amicitiam  e  vita
tollunt (Cic.). 7. Ante omnia necesse est  se  ipsum  aestimare,  quia  fere
plus nobis videmur posse, quam possumus (Seneca).  8.  Caesar  appropinquare
dicebatur magnusque terror incidit Pompei exercitui (Caes.). 9.  Fugisse  ex
proelio dicuntur notissimi latronum duces (Cic.).  10.  Fortis  ac  vehemens
orator existimatur esse Gaius Gracchus (A. Gellius). 11. Lycurgi  temporibus
Homerus fuisse traditur.
  В. Переведите,  указав  в  каком  предложении  какой  оборот  употреблен.
Подчеркните, входящие в оборот члены предложения.
  1. Medea Peliam dicitur fecisse rursus ex sene adulescentulum  (Plautus).
2. Moleste fero decessisse Flaccum, amicum  tuum  (Seneca).  3.  Nunquam  te
patiar perire; me perire est aequius (Plautus). 4. Visus sum mihi cum  Galba
ambulare (Cic.). 5. Romulus  urbem  constituit,  quam  a  suo  nomine  Romam
iussit nominari (Cic.).  6.  Multos  scriptores  rerum  suarum  Magnus  ille
Alexander secum habuisse dicitur (Cic.). 7. Leo rex ferarum  esse  a  poetis
putatur. 8. Plus audire, quam loqui militem decem (Amm. Marcellinus).

                                 ЗАДАНИЕ XVII

1. Общий обзор причастий
2. Ablativus absolutus
3. Перевод оборота и распознавание его в тексте
4. Ablativus absolutus без причастия

  А. Переведите предложения, подчеркивая  логическое  подлежащее  одной,  а
логическое сказуемое двумя чертами.
  1. Sagitta in  lapidem  nunquam  figitur;  interdum  resiliens,  percutit
drigentem (Hieron). 2. Reluctante natura, irritus  labor  est  (Seneca).  3.
Athenienses, non exspectato auxilio,  adversus  sexcenta  milia  hostium  in
campis Maratoniis in proelium egrediuntur (Iustin.). 4. Antonius, qui  Asiam
orientemque  tenebat,   repudiata   sorore   Caesaris   Augusti   Octaviani,
Cleopatram, reginam Aegipti, duxit uxorem (Eutr.). 5. Plebs Romana,  Sicinio
quodam auctore, iniussu consulum, in sacrum montem secessit  (T.  Liv.).  6.
His rebus celeriter administratis,  ipse  (Caesar),  quum  primum  per  anni
tempus potuit,  ad  exercitum  contendit  (Caes.).  7.  Vergilius  Brundisii
moritur, Sextio Saturnino et Lucretio Cinna consulibus (Suet). 8. Caesar,  e
nave egressus in Africa, ad terram prolapsus est. Tum exclamavit,  omine  in
melius verso: “Teneo te, Africa!” 9. Poema  –  loquens  pictura,  pictura  –
tacitum poema debet esse. 10. Paupertas nulli  malum  est,  nisi  repudianti
(Seneca). 11. Omne  malum  nascens  opprimitur,  inveteratum  fit  plerumque
robustius (Cic.). 12. Hostes, hanc adepti victoriam, in  perpetuam  se  fore
victores  confidebant  (Caes.).  13.  Dictator  triumphans  Urbem  invehitur
(T.Liv.). 14. Re intellecta, in verborum usu faciles esse debemus (Cic.).
  В. Образуйте и переведите все причастия от глаголов:  voco  1,  moveo  2,
mitto 3, facio 3, audio 4.

                                ЗАНЯТИЕ XVIII

1. Общее понятие о герундиве и герундии
2. Употребление герундива
3. Употребление герундия
4. Признаки различия герундия и герундива

  А. Образовать герундив от глаголов: voco 1, moveo 2, mitto 3,  loquor  3,
punio 4.
  B. Образовать и перевести все падежи герундия от глаголов: muto 1, terreo
2, lego 3, facio 3, audio 4.
  C. Перевести.  Указать  где  герундий,  где  герундив,  в  какой  функции
выступает последний.
  1. Cato inexpiabili odio, delendam esse Carthaginem, pronuntiabat, Scipio
Nasica – servandam (Florus). 2. Caesar statuit sibi Rhenum esse  transeundum
(Caes.). 3. Hominis mens discendo alitur et cogitando (Cic.). 4.  Democritus
philosophus olim animadvertit
  quendam, qui multa imperite dispetabat.  “Hic,-  inquit,  –  non  dicendi
peritus est, sed imperitus  tacendi”.  5.  Recte  ac  vere  videtur  Ovidius
dixisse emendandi laborem maiorem esse, quam scribendi. 6.  Gallorum  animus
ad  bella  suscipienda  alacer  et  promptus  erat.  7.  Helveciis  facultas
itineris per provinciam Romanam faciendi a Caesare non est data.  8.  Atomus
est corpusculum minutum et  individuum,  quo  in  explicanda  origine  mundi
utebatur Democritus et post eum Epicurus. 9. Quis ignorat  Gallos  usque  ad
hanc  diem  retinere  illam  immanem  ac  barbaram   consuetudinem   hominum
immolandorum? (Cic.). 10. Ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad  indagandum
canis, sic homo ad duas res: ad intelligendum et agendum natus  est  (Cic.).
11. Militibus simul et de navibus desiliendum et in  fluctibus  consistendum
et cum hostibus erat pugnandum (Caes.).

                                 ЗАДАНИЕ XIX

1. Образование форм конъюнктива
2. Значение конъюнктива
3. Значение конъюнктива в независимых предложениях
4. Конъюнктив в придаточных предложениях

  А. Определить форму глаголов. Перевести.
  Образец: ornes – orno 1 – украшать; здесь: praes. con.act. 2 л.  sing.  –
ты украшал бы. Scribet – scribo, psi, ptum 3 – писать; здесь:  fut.I  act.,3
л. sing., – он (она, оно) будет писать. Scripserit – 1) con.  perf.  act.  3
л. sing. – он написал бы; 2) fut. II act. 3 л. sing. – он напишет.
  1. Ponet. 2. Putet. 3. Patet. 4. Moveatur. 5. Commeant. 6.  Venietis.  7.
Veniatis. 8. Clauditur. 9. Clauderet.  10.  Respondet.  11.  Respondit.  12.
Responderunt. 13. Responderint. 14. Responderant. 15. Habeat.  16.  Habitat.
17. Habitemus. 18. Servet. 19.  Servatis.  20.  Serviat.  21.  Serviet.  22.
Serviverunt. 23. Servaverunt. 24. Patieris. 25. Patiaris.
   B. Перевести. Определить значения конъюнктива в независимых предложениях.
   a) 1. Si volumus aequi  rerum  omnium  iudices  esse,  hoc  primum  nobis
persuadeamus, neminem nostrum esse sine culpa (Sen.). 2. A. Tu  Gallus  es,
ego Germanus; decertemus pro suae uterque gentis gloria.- B. Si vicero,  tu
ter clamabis: “Floreat Gallia!”; si victus, quod absit, ero, totidem verbis
celebrabo tuam Germaniam (Erasm.).  3.  Utinam  tam  facile  vera  invenire
possim, quam falsa convincere! (Cic.). 4.  Qui  beneficium  dedit,  taceat;
narret, qui accepit (Sen.). 5. Ante mortem ne laudes hominem  quemquam.  6.
Pro patria quis bonus dubitet mortem oppetere? (Cic.).
   b) Quae sint in horto necessaria Multa  sunt  in  horto  necessaria.  Sit
primum aquae copia. Dividatur ea ac per rivulos adducatur  in  omnes  horti
partes. Claudatur hortus, cuius portulae animalia plantis noxia  removeant.
Ne multae sint arbores, quarum  umbra  noceat.  Vertatur  humus,  iniciatur
stercus. Si dabis terrae, dabit. Si non des, non det.
  C. Перевести. Определить типы придаточных предложений.
  1. Quum  primi  ordines  militum  considissent,  tamen  acerrime  reliqui
resistebant. 2. Hoc toto proelio, quum ab hora septima ad vesperum  pugnatum
sit, aversum hostem videre nemo potuit.  3.  Quum  Galli  Clusium,  Etruriae
oppidum, obsiderent, missi sunt Roma tres legati,  qui  illos  monerent,  ut
obsidionem solverent. 4.  Disseritur,  expetendane  sit  gloria  (Cic.).  5.
Sitio. Utrum sit aurem poculum, an crystallinum,  an  manus  concava,  nihil
refert. 6. Chilon, quum  aliquando  inter  patrem  et  filium  iudex  esset,
filio: “Si mala, – inquit, – causa tua erit, damnaberis; si bona, non  minus
damnaberis, quod patrem accusavisti”. 7. Quum  Alexander  Darei  condiciones
repudiavisset, Parmenio:  “Ego,  –  inquit,  –  si  Alexander  essem,  pacis
condiciones  acciperem”.  Cui  ille:  “Ego  quoque  acciperem,  si  Parmenio
essem”. 8. Sim impudens, si  plus  postulem,  quam  homini  a  rerum  natura
tribui potest (Cic.). 9. Diogenes philosophus aliquando  in  oppidum  parvum
venit. Quum portas  amplas  et  magnificas  videret,  illudens:  “Portas,  –
inquit, – claudite, ne  urbs  verstra  egrediatur!”.  10.  Alexander  Magnus
urbem  Lampsacum  expugnare  constituit.  Copias  iam  ad  urbem   adducenti
Anaximenes praeceptor  obvius  fuit.  Rex,  quum  metueret,  ne  ille  se  a
consilio  suo  averteret:  “Nunquam,  –  inquit,  –  quod  rogaveris,  a  me
impetrabis”. Tum philosophus: “Rogo te, – inquit, –  ut  Lampsacum  diruas”.
Ita urbs servata est.

         Контрольная работа и методические указания к ее выполнению

  Цель работы – проверить, как студент справляется  с  подлинным  латинским
текстом.
  1. Переписать текст одного из вариантов.
  2. Сделать синтаксический разбор всех сложноподчиненных предложений:
    а) указать главное предложение;
    б) указать придаточное (или придаточные); назвать его (их) вид;
    в) попутно подчеркнуть главные члены предложения в каждом;
    г) если сказуемое придаточного стоит в конъюнктиве,  объяснить,  почему
  употреблены данные его времена.
  3.  Если  имеются  инфинитивные,  причастный  (abl.abs.)  и   герундивный
  обороты, указать их;  указать,  какое  обстоятельство  выражено  оборотом
  ablativus absolutus.
  4. Указать дериваты, т.е.  слова,  производные  от  латинских  корней  (у
  глаголов иметь в виду все три основы).
  5. Записать перевод всего текста (параллельно с переписанным).

                         Образец выполнения задания

|Текст                   |Перевод                 |
|Hoc proelio facto,      |Когда произошло это     |
|reliquas copias         |сражение, (Цезарь)      |
|Helvetiorum ut consequi |позаботился навести мост|
|posset, pontem in Arare |на (реке) Арар, чтобы   |
|faciendum curat atque   |иметь возможность       |
|ita exercitum traducit. |преследовать остальные  |
|Nelvetii, repentino eius|войска гельветов, и     |
|adventu commoti, quum   |таким образом (=по нему)|
|id, quod ipsi diebus    |перевел войско.         |
|viginti aegerrime       |Гельветы, пораженные его|
|confecerant, ut flumen  |внезапным приближением, |
|transirent, illum uno   |так как они поняли, что |
|die fecisse             |он за один день сделал  |
|intellegerent, legatos  |то (т.е. переправу через|
|ad eum mittunt.         |реку), чего они достигли|
|                        |с трудом за 20 дней,    |
|                        |отправляют к нему       |
|                        |послов.                 |

                                   Разбор

  Оба предложения сложноподчиненные.
  Первое проедложение:
  a) главное – pontem in Arare faciendum curat atque ita exercitum traducit
(подлежащее подразумевается – Caesar);
  б) придаточное цели – reliquas copias ut  consequi  posset.  Coniunctivus
imperfecti, так  как  в  главном  praesens  historicum,  приравнивающийся  к
историческому времени;
  в) hoc proelio facto – abl.abs. – обстоятельство времени;
  г) pontem faciendum – герундивный оборот.
  Второе предложение:
  а) главное – Helvetii, repentino eius adventu  commoti,  legatos  ad  eum
mittunt;
  б) придаточное причины – quum id  illum  uno  die  fecisse  intellegerent
(подлежащее подразумевается  Helvecii);  coniunctivus  imperfecti  как  и  в
предыдущем предложении;
  в) от intellegerent зависит acc.c. inf.: illum fecisse;
  г) придаточное определительное (зависит от id) – quod ipsi...confecerant;
  д)  придаточное   поясняющее   –   ut   flumen   transirent   (подлежащее
подразумевается  Helvetii),   coniunct.   imperf.   как   и   в   предыдущем
предложении.
  Дериваты: facio, feci, factum 3 –  факт;  reliquus,  a,  um  –  реликвия;
copia, ae f – копия; pons, ntis m – понтон; curo, avi,  atum  1  –  куратор;
conficio, feci, fectum 3 – конфекция (отдел готового  платья),  конфета  (из
“конфекта” – готовое изделие); transeo, ii, itum, ire – транзит;  intellego,
xi, ctum 3 – интеллигент, интеллигенция, интеллект;  legatus,  im  –  легат;
mitto, misi, missum – миссия, миссионер.

                                  Вариант I

  Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus  Orgetorix.  Is,  M.
Messala et M. Pisone consulibus, regni  cupiditate  inductus,  coniurationem
nobilitatis fecit et civitati persuasit, ut  de  finibus  suis  cum  omnibus
copiis exirent: perfacile esse, quum  virtute  omnibus  praestarent,  totius
Galliae imperio potiri. Id hoc facilius eis  persuasit,  quod  undique  loci
natura Helvetii continentur: una ex  parte  flumine  Rheno  latissimo  atque
altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit;  altera  ex  parte  monte
Iura altissimo, qui agrum Helvetium a  Germanis  dividit;  altera  ex  parte
monte Iura altissimo, qui est  inter  Sequanos  et  Helvetios;  tertia  lacu
Lemanno et flumine Rhodano, qui provinciam  nostram  ab  Helvetiis  dividit.
His rebus fiebat, ut et minus late  vagarentur  et  minus  facile  finitimis
bellum inferre possent; qua ex parte homines bellandi  cupidi  magno  dolore
afficiebantur. Pro multitudine autem  hominum  et  pro  gloria  belli  atque
fortitudinis angustos se fines habere  arbitrabantur,  qui  in  longitudinem
milia passuum CCXL, in latitudinem CLXXX patebant.
                                                  (Caes. B.G. lib. I, c. II)

                                 Вариант II

  Interea ea legione, quam secum habebat, militibusque,  qui  ex  provincia
convenerant, a lacu Lemanno, qui  in  flumen  Rhodanum  influit,  ad  montem
Iuram, qui fines Sequanorum ab Helvetiis dividit, milia passuum decem  novem
murum in altitudinem pedum sedecim fossamque  perducit.  Eo  opere  perfecto
praesidia disponit, castella communit, quo facilius, si se  invito  transire
conarentur, prohibere possit. Ubi ea dies, quam  constituerat  cum  legatis,
venit, et legati ad eum reverterunt, negat se more et exemplo populi  Romani
posse  iter  ulli  per  provinciam  dare  et,  si   vim   facere   conentur,
prohibiturum ostendit. Helvetii ea spe deiecti, navibus  iunctis  ratibusque
compluribus factis, alii vadis Rhodani, qua minima altitudo  fluminis  erat,
nonnumquam interdiu, saepius noctu, si perrumpere  possent,  conati,  operis
munitione et militum concursu et telis repulsi, hoc conatu destiterunt.
                                               (Caes. B. G. lib. I, c. VIII)

                                 Вариант III

  Druides a bello abesse consuerunt neque tributa una cum reliquis pendunt,
militiae vacationem omniumque  rerum  habent  immunitatem.  Tantis  excitati
praemiis et sua sponte multi  in  disciplinam  conveniunt  et  a  parentibus
propinquisque mittuntur.  Magnum  ibi  numerum  versuum  ediscere  dicuntur.
Itaque annos nonnulli  vicenos  in  disciplina  permanent.  Neque  fas  esse
existimant ea litteris  mandare,  quum  in  reliquis  fere  rebus,  publicis
privatisque rationibus, Graecis litteris utantur. Id mihi duabus  de  causis
instituisse videntur, quod neque in vulgum disciplinam efferri velint  neque
eos, qui discunt,  litteris  confisos  minus  memoriae  studere;  quod  fere
plerisque accidit, ut praesidio litterarum  diligentiam  in  perdiscendo  ac
memoriam remittant. Imprimis hoc volunt  persuadere,  non  interire  animas,
sed ab aliis post mortem transire ad alios, atque  hoc  maxime  ad  virtutem
excitari putant, metu mortis neglecto. Multa praeterea  de  sideribus  atque
eorum motu, de mundi ac terrarum magnitudine, de  rerum  natura,  de  deorum
immortalium vi ac potestate disputant et iuventuti tradunt.
                                               (Caes. B. G. lib. VI, c. XIV)

                                 Вариант IV

  Deum maxime Mercurium colunt; huius sunt prurima simulacra;  hunc  omnium
inventorem  artium  ferunt,  hunc  viarum  atque  itinerum  ducem,  hunc  ad
quaestus pecuniae mercaturasque habere vim maximam  arbitrantur.  Post  hunc
Appolinem et Martem et Iovem et Minervam. De his eandem fere,  quam  relique
gentes, habent opinionem: Appolinem morbos depellere, Minervam operum  atque
artificiorum initia tradere, Iovem imperium caelestium tenere, Martem  bella
regere. Huic, quum proelio dimicare constituerunt, ea, quae bello  ceperint,
plerumque devovent; quum superaverunt, animalia capta  immolant  reliquasque
res in unum locum conferunt. Multis in civitatibus  harum  rerum  exstructos
tumulos  locis  consecratis  conspicari  licet;  neque  saepe  accidit,   ut
neglecta quispiam religione aut capta apud se occultare, aut posita  tollere
auderet, gravissimumque ei rei supplicium cum cruciatu constitutum est.
                                              (Caes. B. G. lib. VI, c. XVII)

                                  Вариант V

  Viri, quantas pecunias ab uxoribus dotis  nomine  acceperunt,  tantas  ex
suis bonis aestimatione facta cum dotibus communicant. Huius omnis  pecuniae
coniunctim ratio habetur fructusque servantur: uter  eorum  vita  superavit,
ad eum pars utriusque cum fructibus superiorum temporum  pervenit.  Viri  in
uxores, sicuti in liberos, vitae necisque habent potestatem; et  quum  pater
familiae illustriore loco natus decessit, eius propinqui conveniunt  et,  de
morte  si  res  in  suspitionem  venit,  de  uxoribus  in   servilem   modum
quaestionem habent et,  si  compertum  est,  igni  atque  omnibus  tormentis
excruciatas interficiunt.  Funera  sunt  pro  cultu  Gallorum  magnifica  et
sumptuosa;  omniaque,  quae  vivis  cordi  fuisse  arbitrantur,   in   ignem
inferunt, etiam animalia, ac paulo supra hanc memoriam  servi  et  clientes,
quos  ab  iis  dilectos  esse  constabat,  iustis  funeribus  confectis  una
cremabantur.
                                               (Caes. B. G. lib. VI, c. XIX)
                                    СЛОВА

|aestimatio, onis f      |noctu ночью             |
|оценка                  |Orgetorix, igis m       |
|castellum, i n небольшое|Оргеториг               |
|укрепление              |perdisco, didici, – 3   |
|conatus, us m попытка   |выучивать наизусть      |
|coniunctim сообща       |perduco, xi, ctum 3     |
|consecratus, a, um      |проводить               |
|священный               |perrumpo, rupi, ruptum 3|
|conspicor, atus sum 1   |прорваться              |
|заметить                |potior, itus sum 4      |
|cremo 1 сжигать         |овладеть                |
|cruciatus, us m мучение,|quaestio, onis f допрос |
|пытка                   |quaestus, us m          |
|cupidus, a, um жаждущий |приобретение            |
|deiicio, ieci, iectum 3 |ratis, is f плот        |
|сбрасывать, лишать      |remitto, misi, missum 3 |
|depello, puli, pulsum 3 |терять                  |
|отгонять, отражать      |Rhodanus, i m Родан     |
|dispono, posui, positum |(ныне Рона)             |
|3 располагать           |sedecim шестнадцать     |
|ditissimus см. dives    |sua sponte по доброй    |
|dos, dotis f приданое   |воле                    |
|excrucio 1 истязать,    |sumptuosus, a, um       |
|мучить                  |богатый, пышный         |
|funus, eris n похороны  |suspicio, onis f        |
|immunitas, atis f льгота|подозрение              |
|                        |vacatio, onis f         |
|intereo, ii, itum, ire  |освобождение            |
|погибать                |versus, us m            |
|Iura, ae m Юра (гора)   |стихотворная строка     |
|inventor, oris m        |viceni, ae, a по        |
|изобретатель            |двадцать                |
|invitus, a, um неохотный|Lemannus, i m Леманнское|
|                        |озеро                   |
|                        |Messala, ae m Мессала   |
|                        |navis, is f корабль     |

                Тексты для домашнего чтения второго семестра

           Гай Юлий Цезарь (100 г. до н. э. – 15 марта 44 г. до н. э.)

                        Commentarii de bello Gallico
                            Liber I, caput XXXIX

  Dum paucos  dies  ad  Vesontionem  rei  frumentariae  commeatusque  causa
moratur, ex percontacione nostrorum vocibusque Gallorum ac  mercatorum,  qui
ingenti   magnitudine   corporum   Germanos,   incredibili   virtute   atque
exercitatione  in  armis  esse  praedicabant  (saepenumento  sese  cum   his
congressos ne vultum quidem atque aciem oculorum dicebant  ferre  potuisse),
tantus subito timor omnem exercitum occupavit,  ut  non  mediocriter  omnium
mentes animosque perturbaret.

                         Liber VI, capta XXI – XXIV.

  XXI. 1. Germani multum ab hac consuetudine differunt. Nam  neque  druides
habent, qui rebus divinis praesint,  neque  sacrificiis  student.  2  Deorum
numero eos solos ducunt, quos cernunt  et  quorum  aperte  opibus  iuvantur,
Solem et Vulcanum et Lunam, reliquos  ne  fama  quidem  acceperunt.  3  Vita
omnis in venationibus atque in studiis rei militaris consistit: ab  parvulis
labori  ac  duritiae  student.  4  Qui  diutissime  impuberes  permanserunt,
maximam inter suos ferunt laudem: hoc  ali  staturam,  ali  vires  nervosque
confirmari putant. 5 Intra annum vero vicesimum  feminae  notitiam  habuisse
in turpissimis habent  rebus;  cuius  rei  nulla  est  occultatio,  quod  et
promiscue  in  fluminibus  perluuntur  et  pellibus  aut   parvis   rhenonum
tegimentis utuntur magna corporis parte nuda.
  XXII. 1. Agriculture non student, maiorque pars eorum  victus  in  lacte,
caseo, carne consistit. 2 Neque quisquam afri modum certum aut  fines  habet
proprios;  sed  magistratus  ac  principes  in   annos   singulos   gentibus
cognationibusque hominum, qui tum una coierunt, quantum et  quo  loco  visum
est agri, attribuunt atque anno  post  alio  transire  cogunt.  3  Eius  rei
multas afferunt causas: ne assidua consuetudine capti studium belli  gerendi
agricultura  commutent;  ne  latos  fines  parare  studeant,  potentioresque
humiliores possessionibus expellant; ne accuratius ad frigora  atque  aestus
vitandos aedificent; ne qua oriatur pecuniae cupiditas, qua ex re  factiones
dissensionesque nascuntur; 4 ut  animi  aequitate  plebem  contineant,  quum
suas quisque opes cum potentissimis aequari videat.
  XXIII 1. Civitatibus maxima laus est quam latissime  circum  se  vastatis
finibus solitudines habere. 2 Hoc  proprium  virtutis  existimant,  expulsos
agris finitimos cedere, neque quemquam prope audere consistere; 3 simul  hoc
se fore tutiores arbitrantur, repentinae incursionis timore sublato. 4  Quum
bellum civitas aut illatum defendit aut infert, magistratus,  qui  ei  bello
praesint, ut vitae  necisque  habeant  potestatem,  deliguntur.  5  In  pace
nullus est communis magistratus, sed principes regionum atque pagorum  inter
suos  ius  dicunt  controversiasque  minuunt.  6  Latrocinia  nullam  habent
infamiam, quae extra fines cuiusque civitatis  fiunt,  atque  ea  iuventutis
exercendae ac desidiae minuendae causa fieri praedicant. 7  Atque  ubi  quis
ex  principibus  in  concilio  dixit,  se  ducem  fore,  qui  sequi  velint,
profiteantur, consurgunt ii, qui  et  causam  et  hominem  probant,  suumque
auxilium pollicentur atque ab multitudine cjllaudantur: 8 qui ex his  secuti
non sunt, in desertorum ac proditorum numero dicuntur, omniumque  his  rerum
postea fides derogatur. 9 Hospitem violare fas non  putant;  qui  quaque  de
causa ad eos venerunt, ab iniuria prohibent, sanctos habent,  hisque  omnium
domus patent victusque communicatur.
  XXIV. 1. Ac fuit antea tempus, quum Germanos  Galli  virtute  superarent,
ultro bella inferrent, propter hominum multitudinem  agrique  inopiam  trans
Rhenum colonias mitterent. 2 Itaque ea, quae  fertilissima  Germaniae  sunt,
loca circum Hercyniam silvam, quam Eratostheni  et  quibusdam  Graecis  fama
notam  esse  video,  quam  illi   Orcyniam   apellant,   Volcae   Tectosages
occupaverunt atque ibi consederunt; 3 quae gens ad hoc  tempus  his  sedibus
sese continet summamque habet iustitiae  et  bellicae  laudis  opinionem.  4
Nunc,  quod  in  eadem  inopia,  egestate,  patientia,  qua  ante,   Germani
permanent,  eodem  victu  et  cultu  corporis  utuntur,   5   Gallis   autem
provinciarum propinquitas et transmarinarum rerum notitia  multa  ad  copiam
atque  usus  largitur,  6  paulatim  assuefacti  superari  multisque   victi
proeliis ne se quidem ipsi cum illis virtute comparant.

      Публий Корнелий Тацит (около 55 года н.э. – около 120 года н.э.)

                                  Germania

  I. Germania omnis a  Gallis  Raetisque  et  Pannoniis  Rheno  et  Danubio
fluminibus, a Sarmatis Dacisque mutuo metu aut  montibus  separatur.  Cetera
Oceanus ambit, latos sinus et insularum immensa spatia complectens...
  II.  Ipsos  Germanos  indigenas  crediderim,  minimeque  aliarum  gentium
adventibus  et  hospitiis  mixtos,  quia  nec  terra  olim   sed   classibus
advehebantur, qui mutare sedes  quaerebant,  et  immensus  ultra  utque  sic
dixerim adversus Oceanus raris ab orbe nostro navibus aditur.
  Quis porro, praeter periculum horridi et ignoti maris,  Asia  aut  Africa
aut Italia  relicta  Germaniam  peteret,  informem  terris,  asperam  coelo,
tristem cultu aspectuque, nisi si patria sit?..
  IV. Ipse eorum opinionibus accedo, qui  Germaniae  populos  nullis  aliis
aliarum nationum connubiis infectos  propriam  et  sinceram  et  tantum  sui
similem  gentem  exstitisse  arbitrantur.  Unde  habitus  quoque   corporum,
quamquam in tanto hominum numero, idem omnibus; truces  et  caerulei  oculi,
rutilae comae, magna corpora et tantum  ad  impetum  valida;  laboris  atque
operum non eadem patientia;  minimeque  sitim  aestumque  tolerare,  frigora
atque inediam coelo solove assueverunt.
  V. Terra, etsi aliquando specie differt, in universum  tamen  aut  silvis
horrida, aut paludibus foeda, humidior qua Gallias,  ventosior  qua  Noricum
et Pannoniam aspicit, satis ferax, frugiferarum arborum, impatiens,  pecorum
fecunda, sed plerumque improcera. Ne armentis quidem suus honor  aut  gloria
frontis; numero gaudent, eaeque solae et gratissimae opes sunt. Argentum  et
aurum propitiine an irati dii negaverint, dubito.  Nec  Tamen  affermaverim,
nullam Germaniae venam argentum aurumve gignere; quis  enim  scrutatus  est?
Possessione et usu haud perinde afficiuntur. Est videre apud illos  argentea
vasa, legatis et principibus eorum muneri data, non in alia  utilitate  quam
quae  humo  finguntur;  quamquam  proximi  ob  usum  commerciorum  aurum  et
argentum in precio habent,  formasque  quasdam  nostrae  pecuniae  agnoscunt
atque eligunt.  Interiores  simplicius  et  antiquius  permutatione  mercium
utuntur.  Pecuniam  probant  veterem  et  diu  notam,  serratos  bigatosque.
Argentum quoque magis quam aurum sequuntur, nulla  affectatione  anumi,  sed
quia numerus argenteorum facilior usui est promiscua ac vilia mercantibus.
  VI. Ne ferrum quidem superest, sicut ex genere telorum  colligitur.  Rari
gladiis aut maioribus lanceis utuntur. Hastas vel ipsorum  vocabulo  frameas
gerunt angusto et brevi ferro sed ita acri  et  ad  usum  habili,  ut  eodem
telo, prout ratio poscit, vel cominus vel enimus pugnent.  Et  eques  quidem
scuto frameaque  contentus  est;  pedites  et  missilia  spargunt,  pluraque
singuli  atque  immensum  vibrant  nudi  aut  sagulo  leves.  Nulla   cultus
iactatio; scuta tantum lectissimis coloribus  distinguunt.  Paucis  loricae,
vix  uni  alterive  cassis  aut  galea.  Equi  non  forma,  non   velocitate
conspicui...
  In  universum  aestimanti  plus  penes  peditem  roboris,   eoque   mixti
proeliantur, apta et congruente  ad  equestrem  pugnam  velocitate  peditum,
quos ex omni iuventute delectos ante aciem  locant.  Definitur  et  numerus;
centeni ex singulis pagis sunt, idque ipsum inter  suos  vocantur,  et  quod
primo numerus fuit, iam nomen et honor est.
  Acies per cuneos componitur. Cedere loco, dummodo rursus instes, consilii
quam  formidinis  arbitrantur.  Corpora  suorum  etiam  in  dubiis  proeliis
referunt. Scutum reliquisse praecupuum flagitium, nec aut sacris adesse  aut
concilium inire ignominioso  fas,  multique  superstites  bellorum  infamiam
laqueo finierunt.
  VII. Reges ex nobilitate, duces ex virtute sumunt. Nec  regibus  infinita
aut libera potestas, et duces exemplo potius quam imperio,  si  prompti,  si
conspicui,  si  ante  aciem  agant,  admiratione  praesunt.  Ceterum   neque
animadvertere  neque  vincire,  ne  verberare   quidem   nisi   sacerdotibus
permissum, non quasi in poenam nec ducis iussu,  sed  velut  deo  imperante,
quem adesse bellantibus  credunt;  effigiesque  et  signa  quaedam  detracta
lucis in proelium ferunt. Quodque praecipuum fortitudinis incitamentum  est,
non causis, non fortuita conglobatio turmam aut cuneum facit,  sed  familiae
et propinquitates; et in proximo pignora, unde  feminarum  ululatus  audiri,
unde vagitus infantium. Hi cuique sanctissimi testes, hi maximi  laudatores.
Ad matres, ad coniuges  vulnera  ferunt;  nec  illae  numerare  aut  exigere
plagas pavent, cibosque et hortamina pugnantibus gestant.
  VIII. Memoriae proditur  quasdam  acies  inclinatas  iam  et  labantes  a
feminis restitutas  constantia  precum  et  obiectu  pectorum  et  monstrata
cominus  captivitate,  quam  longe  impatienttius  feminarum  suarum  nomine
timent,  adeo,  ut  efficacius  obligentur  animi  civitatum,  quibus  inter
obsides puellae quoque nobiles imperantur...
  IX. Deorum maxime Mercurium colunt,  cui  certis  diebus  humanis  quoque
hostiis litare fac habent...
  X. De minoribus rebus  principes  consultant,  de  maioribus  omnes,  ita
tamen, ut ea quoque, quorum  penes  plebem  arbitrium  est,  apud  principes
pertractentur. Coeunt,  nisi  quid  fortuitum  et  subitum  incidit,  certis
diebus, quum  aut  inchoatur  luna  aut  impletur;  nam  agendis  rebus  hoc
auspicatissimum initium credunt. Nec dierum numerum,  ut  nos,  sed  noctium
computant; sic constituunt, sic condicunt; nox  ducere  diem  videtur...  Ut
turbae placuit, considunt armati. Silentium per sacerdotes,  quibus  tum  et
coercendi ius est, imperatur. Mox rex  vel  princeps,  prout  aetas  cuique,
prout nobilitas,  prout  decus  bellorum,  prout  facundia  est,  audiuntur,
auctoritate  suadendi  magis,  quam   iubendi   potestate.   Si   displicuit
sententia,   fremitu   aspernantur;   sin   placuit,   frameas   concutiunt.
Honoratissimum assensus genus est armis laudare.
  XII. Licet apud concilium accusare quoque et discrimen capitis intendere.
Distinctio  poenarum  ex  delicto.  Proditores   et   transfugas   arboribus
suspendunt, ignavos et imbelles et corrore infames coeno ac  palude  iniecta
insuper crate mergunt. Diversitas supplicii illuc respicit, tamquam  scelera
ostendi oporteat,  dum  puniuntur,  flagitia  abscondi.  Sed  et  levioribus
delictis pro modo poenarum equorum pecorumque  numero  convicti  mulctantur.
Pars mulctae regi vel civitati, pars ipsi, qui  vindicatur,  vel  propinquis
eius exsolvitur. Eliguntur in iisdem conciliis et principes,  qui  iura  per
pagos vicosque reddunt. Centeni singulis ex plebe  comites  consilium  simul
et auctoritas assunt.
  XIII. Nihil autem neque publicae, neque privatae rei nisi  armati  agunt.
Sed arma sumere non ante cuiquam moris quam civitas suffecturum  probaverit.
Tum in ipso concilio vel principum aliquis, vel pater, vel propinquus  scuto
frameaque iuvenem ornant. Haec apud illos toga, hic primus iuvaentae  honos:
ante hoc domus pars videntur, mox reipublicae...
  XIV. Quum ventum in aciem, turpe principi virtute vinci, turpe  comitatui
virtutem principis  non  adaequare.  Iam  vero  infame  in  omnem  vitam  ac
probrosum superstitem principi suo ex acie recessisse...
  Principes pro victoria pugnant, comites pro principe...
  Pignum quin imo et iners videtur sudore acquirere, quod  possis  sanguine
parare.
  XV. Quotiens bella non ineunt,  non  multum  venatibus,  plus  per  otium
transigunt, dedidi somno ciboque,  fortissimus  quisque  ac  bellicosissimus
nihil agens; delegata domus et penatium et agrorum cura  feminis  senibusque
et infirmissimo cuique ex familia, ipsi hebent...
  Mos est civitatibus ultro ac viritim conferre principibus vel  armentorum
vel frugum, quod pro honore acceptum etiam necessitatibus subvenit.  Gaudent
praecipue finitimarum gentium donis, quae non modo a singulis, sed  publicae
mittuntur, electi equi, magna arma, phalerae  torquesque.  Iam  et  pecuniam
accipere docuimus.



                                 ПРИЛОЖЕНИЕ

      ( 1. Genetivus subiectivus et obiectivus (родительный логического
                          подлежащего и дополнения)

  Выражение timor populi может  означать  “страх  народа”  и  “страх  перед
народом”. Следовательно, при существительном отглагольном  или  сохраняюбщем
глагольное значение  родительный  падеж  может  быть  логическим  подлежащим
(subiectivus) или логическим дополнением (obiectivus).
  Genetivus obiectivus употребляется при глаголах со значением:  “помнить”,
“напоминать”, “забывать”, в  зависимости  от  прилагательных  со  значением:
желающий, знающий,  помнящий,  участвующий,  обладающий,  полный.  Например:
cupidus gloriae “жаждущий славы”.
  По  существу  к  genetivus  obiectivus  восходит  genetivus  criminis   –
родительный обвинения,  употребляемый  для  обозначения  правонарушения  или
наказания:  accusare  proditionis  “обвинять  в  измене”,  capitis   damnare
“приговаривать к смертной казни”.

           ( 2. Genetivus possessivus (родительный притяжательный)

  Genetivus  обычно  обозначает  лицо  или  предмет,  которому  что   -либо
принадлежит.  Такой  genetivus  называется  possessivus:   libri   Ciceronis
“сочинения Цицерона”.
  Одним из видов genetivus possessivus является genetivus characteristicus,
означающий лицо или предмет, который  обладает  определенным  свойством  или
находится в определенном состоянии: Pecudis, non hominis  est  nescire.  “Не
обладать знаниями – это признак скота, а не человека”.

                         ( 3. Gevetivus qualitatis.

  Родительный падеж может обозначать свойство  или  качество  предмета  или
лица: vir  magnae  prudentiae  “человек  большого  ума”.  В  том  же  смысле
употребляется  ablativus  qualitatis:  vir  magna  prudentia.  Однако   чаще
ablativus  qualitatis  выражает  качества  преходящие  или   относящиеся   к
внешности: Laeto animo sum. “Я нахожусь в веселом настроении”.

                         ( 4. Genetivus partitivus.

  При  превосходной  степени  прилагательных,  а  также  при  местоимениях,
числительных употребляется беспредложный  родительный  разделительный  падеж
множественного числа genetivus partitivus, обозначающий целое,  из  которого
берется лишь часть. В русском языке в этом случае употребляются выражения  с
предлогами из, среди,  между.  Например:  Gallorum  omnium  fortissimi  sunt
Belgae “изо всех галлов самыми храбрыми являются бельги”; unus omnium  “один
изо всех”; quis vestrum “кто из вас”.

                     ( 5. Genetivus et ablativus pretii

  Родительный цены обозначает  цену  предмета  при  глаголах  со  значением
“ценить”  и  “стоить”,  а  также  при  глаголах,  обозначающих   “покупать”,
“продавать”, “нанимать” и  т.п.  в  выражениях  типа:  tanti  “за  сколько”,
pluris “дороже”, minoris “дешевле”; Homines sua parvi  pendunt.  “Люди  свое
ценят дешево”.
  В других случаях в  обозначении  цены,  а  также  при  выражениях  dignus
“достойный” и indignus “недостойный” употребляется аблатив  цены,  ablativus
pretii: Viginti talentis unam orationem Isocrates vendidit. “Исократ  продал
одну (только) речь за двадцать талантов”.

               ( 6. Ablativus separationis (аблатив отделения)

  В  латинском  ablativus  соединились  функции  трех  латинских   падежей:
собственно аблатива,  т.е.  отделительного,  орудийного  (instrumentalis)  и
местного (locativus). Собственно аблатив имеет разные виды.
  Ablativus separationis обозначает лицо  или  предмет,  от  которого  что-
нибудь или кто-нибудь отделяется, удаляется: Magno me  metu  liberabis.  “Ты
избавишь меня от великого страха”; causa desistere “отказаться от иска”.

               ( 7. Ablativus originis (аблатив происхождения)

  Ablativus originis обозначает  лицо,  от  которого  происходит  кто-либо:
Venus Iove nata est et Diona. “Венера родилась от Юпитера и Дионы”.

                 ( 8. Ablativus materiae (аблатив материала)

  Аблатив может означать материал, вещество, из которого что-либо  сделано:
Navis ex tabulis fabricatur. “Корабль делается из досок”.

             ( 9. Ablativus auctoris (аблатив действующего лица)

  К собственно аблативу по существу восходит ablativus auctoris,  поскольку
он  обозначает  переход  действия  с  субъекта  на  объект  в  страдательном
обороте.

                ( 10. Ablativus instrumenti (аблатив орудия)

  В орудийной функции ablativus близок к русскому  творительному  падежу  и
обычно отвечает на  вопросы:  кем?  чем?  Ablativus  instrumenti  обозначает
орудие или средство, при помощи которого совершается то или  иное  действие:
Cornibus  tauri  se  tutantur.  “Быки  защищаются  рогами”;  memoria  tenere
“помнить”, досл.: “держать памятью”.


               ( 11. Ablativus modi (аблатив образа действия)

  Ablativus modi обозначает способ, которым совершается  действие,  причем,
когда имеется  определение,  то  обычно  употребляется  предлог  cum:  Duces
silentio copias castris educunt. “Вожди в тишине выводят войско из  лагеря”;
Litteras tuas magno  cum  gaudio  lego.  “Твое  письмо  я  читаю  с  большим
удовольствием”.

                  ( 12. Ablativus causae (аблатив причины)

  Ablativus cause выражает причину действия или состояния: casu “случайно”,
iussu “по приказу”. Dux victoria superbus erat. “Вождь был горд победой”.

             ( 13. Ablativus limitationis (аблатив ограничения)

  Ablativus limitationis обозначает, в каком отношении или  с  какой  точки
зрения  ограничивается  данное  действие  или  состояние:  Poeta   Graecorum
Aesopus nomine. “Один греческий поэт, по имени  Эзоп”.  Galli  omnes  lingua
inter se differunt. “Все галлы различаются между собою языком”.

                            ( 14. Ablativus loci

  Ablativus loci  употребляется  в  беспредложных  сочетаниях  со  словами:
locus, i m “место”, pars, partis f “часть”, totus, a, um  “весь”,  например:
Hostes loco idoneo pugnant. “Враги сражаются на удобном месте”.
  Dextra parte “по правую сторону”, tota Asia “во всей Азии”, terra marique
“на суше и на море”.

              ( 15. Ablativus comparationis (аблатив сравнения)

  При сравнительной степени в случае пропуска союза quam “чем” в  латинском
языке употребляется аблатив сравнения ablativus comparationis.  По-русски  в
бессоюзной конструкции употребляется родительный падеж:
  Quid veritetis dulcius habemus? “Что приятнее правды?” Quid dulcius, quam
veritas, habemus? “Что приятнее, чем правда?”

                   ( 16. Ablativus et accusativus temporis

  Ablativus temporis, аблатив времени, обозначает, во сколько  времени  или
когда что-либо произошло. Например: Roscius multis annis  Romam  non  venit.
“Росций в течение многих лет не приходил в Рим”; die “днем”,  vere  “весной”
и т.д.; primo Punico bello “во время первой Пунической войны”.
  Accusativus temporis, винительный времени,  обозначает  продолжительность
действия,  а  также  возраст:  Alexander  Magnus  Tredecim  annos   rogavit.
“Александр Великий царствовал тринадцать лет”; Crassus quattuor et  triginta
tum habebat annos. “Крассу было 34 года”.

                   ( 17. Nominativus et accusativus duplex

  Сочетание двух винительных падежей,  из  которых  один  является  падежом
прямого  объекта,  а  другой  –  согласованным  с  ним  винительным  падежом
предиката (существительного,  прилагательного).  Romani  Ciceronem  consulem
creant  римляне  избирают  Цицерона  консулом.  Наиболее  часто  accusativus
duplex  встречается  при  глаголах  vocare,  nominare,   appellare,   dicere
(называть (кого  кем?  чем?  каким?);  putare,  existimare  считать;  creare
избирать; facere делать. Латинскому винительному падежу предиката в  русском
языке соответствует творительный.
  Если  предложение,  содержащее  accusativus   duplex,   преобразуется   в
страдательную  конструкцию,  то   оба   приглагольных   винительных   падежа
заменяются именительными,  т.е.  возникает  конструкция  nominativus  duplex
(двойной именительный) при страдательном залоге  глагола  сказуемого  Cicero
consul creari Цицерон избирается консулом. В  русском  языке  именная  часть
ставится в творительном падеже, хотя допускается и именительный.

          ( 18. Accusativus extensionis (винительный протяженности)

  Пройденное пространство, протяженность в пространстве  (на  вопросы:  как
длинно?  как  широко?  как  глубоко?)  обозначает  accusativus  extensionis:
Caesar milia passuum  viginti  procedit.  “Цезарь  проходит  двадцать  тысяч
шагов”.

          ( 19. Accusativus exclamationis (винительный восклицания)

  Accusativus  exclamationis   употребляется   в   восклицаниях   и   часто
сопровождается междометием:
  O tempora, o mores! (Cic.) “О времена, о нравы!”
  Urbem venalem! (Sall.) “Продажный город!”

        ( 20. Dativus obiecti indirecti (дательный непрямого объекта)

  Основная функция dativus – выражение непрямого дополнения при  ответе  на
вопросы  кому?  чему?:  Civis  legibus  obtemperat.  “Гражданин   повинуется
законам”. Многие  латинские  глаголы  имеют  иное  управление,  чем  русские
глаголы того же значения. Например, глагол persuadere “убеждать”  требует  в
латинском языке дательного падежа: persuadeo tibi “я убеждаю тебя”.
  С dativus обычно сочетаются глаголы, имеющие приставки: ad-, ante-, con-,
in-, ob-, post-, prae-, sub-, super-.  Например:  homo  animalibus  praestat
“человек превосходит животных”.

            ( 21. Dativus possessivus (дательный притяжательный)

  Dativus posssessivus при глаголе esse  обозначает  лицо  или  предмет,  у
которого что-либо присутствует или отсутствует: Mihi sunt  multi  amici.  “У
меня много друзей”.

            ( 22. Dativus auctoris (дательный действующего лица)

  Dativus auctoris встречается в страдательных  оборотах:  duci  iam  dudum
consilium captum est. “У вождя уже давно принято решение”.

      ( 23. Dativus commodi et incommodi (дательный пользы и невыгоды)

  Dativus commodi et incommodi обозначает лицо или предмет, на  пользу  или
во вред которому что-либо совершается: Non scholae, sed vitae discimus.  “Мы
учимся не для школы, а для жизни”.

                   ( 24. Dativus finalis (дательный цели)

  Dativus finalis служит для обозначения  цели  того  или  иного  действия:
praesidio  “для  защиты”.  Обычно  dativus  finalis  встречается  в  обороте
dativus duplex.

               ( 25. Dativus duplex (двойной дательный падеж)

  Dativus duplex представляет собой сочетание dativus commodi (incommodi) c
dativus finalis: Caesar sex cohortes  castris  praesidio  reliquit.  “Цезарь
оставил лагерю в качестве защиты шесть когорт”.

                          ( 26. Обозначение городов

  На вопрос где? В  единственном  числе  I  –  II  склонения  употребляется
genetivus, в остальных случаях – ablativus:  Romae  “в  Риме”,  Corinthi  “в
Коринфе”, Athenis “в Афинах”, Carthagine “в Карфагене”.
  На вопрос куда? – accusativus:  Romam  “в  Рим”,  Corinthum  “в  Коринф”,
Athenas “в Афины”, Carthaginem “в Карфаген”.
  На вопрос откуда? – ablativus: Roma “из  Рима”,  Corintho  “из  Коринфа”,
Athenis “из Афин”, Carthagine “из Карфагена”.
                                 содержание

Методические указания………………………………………………..3
Статьи для домашнего чтения в первом  семестре…………………24
Контрольная работа и методические указания к ее выполнению…33
Тексты для домашнего чтения  второго семестра…………………..37
Приложение……………………………………………………………42

ref.by 2006—2022
contextus@mail.ru